Margaretha Turnor

Mijn heer en lieste hartge

Auteur: Max Trommelen Pagina 4 van 5

Promoties in het leger

Door

Op 18 maart 2022

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 18 maart 1672 Den Haag
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 25 maart 1672
Lees hier de originele brief

Nu Prins Willem III benoemd is tot kapitein-generaal, kunnen de andere functies in het Staatse leger ook vervuld gaan worden. Dat betekent promoties! Margaretha houdt deze benoemingen scherp in het oog. Deels omdat deze mannen het land moeten gaan beschermen en deels omdat haar zoon Godard van Ginkel ook gesolliciteerd had naar een hogere functie.

Man met lange krullen ten voeten uit, naar rechts gedraaid. Hoed met een brede rand een grote witte veren erop. Een lange blauwe jas met rode manchetten en een witte strik. Om zijn middel een rood-wit-blauwe sjerp, rode broek en rode kousen. Aan zijn riem (?) hangt een zwaard en hij leunt met zijn linkerhand op een stok. Eronder staat in drukletters: 1680 een officier of edelman der artillerie. Daaronder geschreven: ten tijde van den Generaal der Artillerie toen de uniformen werden uitgevoerd. Daaronder een stempel: Vinkhuizen collection - Draper Fund.
Een officier of een edelman der artillerie in 1680, 1910, Vinkhuizen Collectie. Collectie: New York Public Library.
Eerste brieffragment over promoties in het leger

[vande hoochge schersges,] steenhuijse1Ludolf van Steenhuizen seijt me
datse luijtenant generael2luitenant-generaal is een zeer hoge naam in het leger. Alleen kapitein-generaal en veldmaarschalk zijn hoger neffens3nevens: naast weldere4Johan van Welderen, tevens gouverneur van Nijmegen
sulle maecken, en de graef van nassou5Walraven (alternatieve spelling: Walraad) van Nassau Usingen, ook wel graaf van Nassau-Saarbrücken genoemd. Op dat moment kapitein van de prinselijke lijfwacht en

Tweede brieffragment over promoties in het leger

momba6Jean Barton de Montbas, een Fransman in Staatse dienst komijsarise generael7commissaris-generaal en voort alle
inde hoochger schersgees8schare: een niet helemaal vastomlijnd legeronderdeel, kan ook als een gewapende bende bedoeld zijn kontentement
geefve9tevreden stellen behalfve de heer van ginckel
die ick vreese men sal laeten toe sien den
heer van Suijlisteij10Frederik van Nassau-Zuylestein sal generael vande
infanterij weesen en daer voor hondert
gulde daechs hebbe, ick heb met de laeste
post niet geschreefve meenende dat uhEd
al naer saxsen waert nu verstaen ick
dat die reijs of komisie11commissie, opdracht noch op gehouden
is, ben verwondert uhEd mij daer noijt van
heeft geschreefve, men maeckt hier groote
preeperaesie tot den oorlooch en naert
hem laet aensien salt Een swaer kom
-bat12een zware strijd geefve had wel gewenst uhEd
daerteegens, weer hier te lande waert
geweest, maer dewijlle deselfve hem so
van deene komissie in dander laet
wickelen sien ick daer geen hoope toe
den heer schadee13Jasper Schadé van Westum, was geëligeerde in de Staten van Utrecht hoore ick dat te velde
gekoomiteert isg14edeputeerd te velde: vertegenwoordiger van de Staten-Generaal op het slagveld die beslissingen van de kapitein-generaal mag overreden, [voor mij ick sal so veel]

Kort samengevat gaan de promoties in het leger naar:

  • Ludolf van Steenhuizen als luitenant-generaal
  • Johan van Welderen als luitenant-generaal
  • Walraven van Nassau-Usingen en Jean Barton de Montbas als commissaris-generaals
  • Frederik van Nassau-Zuylestein (heer van Slot Zuylestein nabij Kasteel Amerongen) als generaal van de infanterie

Zoon Godard van Ginkel lijkt gepasseerd te worden en blijft kolonel van de cavalerie. De teleurstelling druipt er in Margaretha’s brief van af. De hoogste functies in het leger lijken naar andere personen te gaan. De loyaliteit van de familie Van Reede aan Willem III blijft onbeantwoord.

Jasper Schadé van Westrum, 1645, Frans Hals. Collectie Národní Galerie Praha.
  • 1
    Ludolf van Steenhuizen
  • 2
    luitenant-generaal is een zeer hoge naam in het leger. Alleen kapitein-generaal en veldmaarschalk zijn hoger
  • 3
    nevens: naast
  • 4
    Johan van Welderen, tevens gouverneur van Nijmegen
  • 5
    Walraven (alternatieve spelling: Walraad) van Nassau Usingen, ook wel graaf van Nassau-Saarbrücken genoemd. Op dat moment kapitein van de prinselijke lijfwacht
  • 6
    Jean Barton de Montbas, een Fransman in Staatse dienst
  • 7
    commissaris-generaal
  • 8
    schare: een niet helemaal vastomlijnd legeronderdeel, kan ook als een gewapende bende bedoeld zijn
  • 9
    tevreden stellen
  • 10
    Frederik van Nassau-Zuylestein
  • 11
    commissie, opdracht
  • 12
    een zware strijd
  • 13
    Jasper Schadé van Westum, was geëligeerde in de Staten van Utrecht
  • 14
    edeputeerd te velde: vertegenwoordiger van de Staten-Generaal op het slagveld die beslissingen van de kapitein-generaal mag overreden

Willem III, kapitein-generaal!

Door

Op 28 februari 2022

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 29 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 7 maart 1672
Lees hier de originele brief

Margaretha heeft groot nieuws om met Godard Adriaan te delen. Prins Willem III is namelijk eindelijk benoemd tot kapitein-generaal van het Staatse Leger! Het duurde lang voordat deze benoeming door de Staten-Generaal kwam omdat Raadspensionaris Johan de Witt weinig voelde voor iemand benoemen vanwege zijn afkomst. Het is voor Margaretha niet helemaal duidelijk wat de benoeming van Willem III precies betekent. Is het een benoeming voor het leven of slechts voor “deel Expedisie”, voor één veldtocht?

Om een tafel en daar verder omheen staan allemaal mannen met pruiken. Op tafel ligt een stad, Willem III houdt met zijn linker hand de stad vast en steekt met zijn rechterhand twee vingers in de lucht. Hij kijkt schuin naar boven. Boven de tekst Zijn Hoogheijt d'Heer Prins van Oranje wort Capiteijn Generael gemaakt, den 25 februarij, 1672
“Zijn Hoogheijt, d’heer prins van Oranje wort Capiteijn Generael gemaakt, den 25 februarij, 1672”Willem III ingezworen als kapitein-generaal, 1672, Romeyn de Hooghe, 1672 – 1674. Collectie Rijksmuseum

Daar duidelijkheid in scheppen is voor Margaretha belangrijk: als kapitein-generaal voor het leger kan Prins Willem III vaste benoemingen doen. Nu Willem III benoemt is kan er overgegaan worden op het benoemen van de andere hoge ambten, zoals de positie van generaal-majoor waar zoon Godard van Ginkel naar had gesolliciteerd.

Als Willem III benoemd is tot kapitein-generaal zijn de benoemingen die hij doet van veel langere duur dan wanneer hij enkel opperbevelhebber voor één veldtocht zou zijn. Toen hij werd aangesteld, werd hij nog niet levenslang benoemd. Dat zou, volgens de in februari gemaakte afspraken, pas gebeuren op 14 november 1672, Willems verjaardag. Margaretha is hier op het moment van schrijven kennelijk niet volledig van op de hoogte. Margaretha hoopt dat haar zoon de promotie krijgt die hij, in haar ogen, verdient. Vader Godard Adriaan is namelijk altijd een sterk voorstander geweest van Willem III in de Staten van Utrecht en zoon Godard van Ginkel dient al sinds zijn jeugd in het leger.

Brieffragment over de promotie van Willem III tot kapitein-generaal voor één veldtocht.

[serveere,] hoe sijt nu met den heer van ginck 
-kels sollisitasie1Godard van Ginkel had eerder dit jaar gesolliciteerd voor een positie als generaal-majoor maar had nog niets gehoord sulle maecke sal te ver
wachte staen, waertoe mijns oordeels de
wijlle sijn hoocheijt de prins van oransge 
nu voor kaptein generael2kapitein-generaal is de hoogste rang in het landleger van de Republiek deel Expedisie is aengenoome
hij wt moet sien, want so geseijt wort sulle
se nu tot het vergeefve van de hoochge
Amtte gaen, ick ben blijde uhEd sijn
sentimente daer ontrent met de mijne

Brieffragment over de sollicitatie van Van Ginkel

so wel ackordeereovereenkomen, heb Even het selfde aen
de heer van ginckel geseijt als uhEd hem
schrijft, hij gaet vandaech naer wttrecht 
om sijn solisitasie aldaer te bevordere
en meent voort Een keer naer den haech
te doen [het vriest hier weer so fel als]

Een jonge man met en muts op het hoofd, kijkend over zijn linker schouder en blazend op een trompet.
Hoofd van een jongen blazend op een trompet, Giovanni Benedetto Castiglione, 1645 – 1650. Collectie Rijksmuseum.

Het volk viert feest!

Voor de adel betekent Willem III’s benoeming kansen om te klimmen in de rangen. Voor de rest van het volk betekent het een einde aan de onzekerheid en kan er feest gevierd worden. Honderden mensen gaan de straat op in Den Haag en er wordt druk getrompetterd.

Brieffragment over de feesten in Den Haag.

[spaen noch,] wt den haech schrijft men
mij dat daer met het aeneemen vande
prins sulcke ongemeene vreucht is ge
weest datter den heelle nacht honder
de van mense op de strate waeren dat
d’Een sonch3zong dander4de ander tromde dander blies
de trompet met sulcken geijuijch dat
niet te seggen is de heer almachtich
wil sijne onse wapenen door hem seegenen en hem voor
spoedich maecke, den heere beverline5Hieronymus van Beverningh, Gouds regent en diplomaat. Hij wordt nu benoemd tot gedeputeerde te velde: dat houdt in dat hij Willem III’s beslissingen op het slagveld mag overstemmen heeft hier
groote Eer ingeleijt so men seijt, [hier]

Het is alsof God de wapenen zegent, zegt Margaretha. Eindelijk is er een sprankje hoop. Lijkt het.

  • 1
    Godard van Ginkel had eerder dit jaar gesolliciteerd voor een positie als generaal-majoor maar had nog niets gehoord
  • 2
    kapitein-generaal is de hoogste rang in het landleger van de Republiek
  • 3
    zong
  • 4
    de ander
  • 5
    Hieronymus van Beverningh, Gouds regent en diplomaat. Hij wordt nu benoemd tot gedeputeerde te velde: dat houdt in dat hij Willem III’s beslissingen op het slagveld mag overstemmen

Utrechtse verkiezingen

Door

Op 22 februari 2022

In Politiek

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 22 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 29 februari 1672
Lees hier de originele brief

Margaretha schrijft regelmatig naar haar man met updates over de Utrechtse politiek, zo ook op 22 februari. De uitslag van de verkiezingen in Utrecht, waar Godard Adriaan en Margaretha zich al weken mee bezig houden, is dan bekend.

Brieffragment over de uitslag van de verkiezingen

[naer wttrecht doen,] voorleedene saterdach119 februari
is de Elexsi2Electie: verkiezing bij de heere Edelen gedaen, en
den raetsheer nieupoort3Gerard van der Nijpoort den heere van schoonou 
=we4Frederik van Reede van Renswoude, heer van Schonauwen rossom5Adriaan van Rossem en onse neef van wellant6Godard Willem van Tuyll van Serooskerken, heer van Welland int
Eerste lidt7Eerste lid van de Staten van Utrecht bestaat uit de kerk, ofwel de vertegenwoordigers van de kapittels, eerder hier besproken gestelt sij moogen wel van ge
=luck spreecken sitten sacht en wel, dit is met
Een paericheijt van stemeeen8Parigheid van stemmen: unaniem geschiet so dat het
schijnt de gemiskontenteerde9ontevreden heere haer be –
docht hebbe siende10aangezien dat sij niet koste te weech
brenge haer hebbe bij dandere gevoecht

Vier familiewapens op een rij met daar boven de naam geschreven en hun kapittel en hun zittingsduur. Van links naar rechts: Donkere achtergrond met drie manen met de open zijde aan de bovenkant met de naam Gerard van der Nypoort Canonik van Oude Munster 1672 geconti: 1674, doet afstand 1677. Witte achtergrond met twee zwarte zigzag strepen horizontaal. Frederik van Reede van Renswoude heer van Schonauwe, Cononik ten Dom 1672, verlaten 1674. Witte achtergrond met drie vogels, Adriaen van Rossem, kanunnik van St. Pieter, 1672, verlaten 1674, door de stadhouder weer aangesteld 1684 Ian. Witter achtergrond met drie hondenkoppen, Godard Willem v Tuyll van Serooskerken, Kanunnik van Oude Munster, 1672, verlaten 1674, door de Staten geassumeert 1702 5 iuli tot 19 febr. 1708.
Fragment uit: Afbeelding van een wapenkaart met de wapens en namen van de geëligeerden, representanten van de Ridderschap en Steden, voor de Staten van Utrecht vanaf 1528 tot 1709, 1708, uitgegeven door Casper Specht. Collectie Het Utrechts Archief.

Voor Godard Adriaan bevat deze brief goed nieuws. De kandidaat die hij steunde, Gerard van der Nijpoort, is verkozen. Belangrijker nog: Godert Willem van Tuyll van Serooskerken, simpelweg (neef) Welland genoemd is ook verkozen! Welland werd na het overlijden van zijn vader en moeder, Godard Adriaans zus, als pleegzoon in huis genomen door Margaretha en Godard Adriaan. Hij is op Kasteel Amerongen opgegroeid met Godard van Reede – Ginkel. Margaretha wenst hem dus even veel voorspoed in het leven als haar eigen zoon.

Een kerk met links twee torens aan de ene wappert een vlag waarop staat "OVDE.MUNSTER.St.salvator". Midden boven het schip zit een torentje met pilaren waar een klok in hangt, met daarboven een windvaan met het wapen van Utrecht. Bij één van de ingangen staan twee mannen in het zwart, rechts ligt naast de kerk een grafsteen.
De Sint Salvatorkerk of Oudmunsterkerk te Utrecht, ca. 1630, anoniem. Collectie Centraal Museum, Utrecht. Welland en Van der Nijepoort werden beide voor het kapittel Oudmunster gekozen.
  • 1
    19 februari
  • 2
    Electie: verkiezing
  • 3
    Gerard van der Nijpoort
  • 4
    Frederik van Reede van Renswoude, heer van Schonauwen
  • 5
    Adriaan van Rossem
  • 6
    Godard Willem van Tuyll van Serooskerken, heer van Welland
  • 7
    Eerste lid van de Staten van Utrecht bestaat uit de kerk, ofwel de vertegenwoordigers van de kapittels, eerder hier besproken
  • 8
    Parigheid van stemmen: unaniem
  • 9
    ontevreden
  • 10
    aangezien

Een machtich leeger

Door

Op 18 februari 2022

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 18 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 26 februari 1672
Lees hier de originele brief

Een week geleden kon Margaretha eindelijk goed nieuws doorgeven aan Godard Adriaan. Gelukkig voor haar kan dat deze week ook weer. De Republiek heeft er namelijk een bondgenoot bij in de strijd tegen Frankrijk! De vroegere aartsvijand Spanje maakt zich zorgen dat Frankrijk door de Spaanse Nederlanden wil trekken en sluit zich daarom aan bij de Republiek. Dat geeft Margaretha weer hoop!

Brieffragment over de werving van troepen

nu de raetifikasie1ratificatie wt spange2Spanje is gekoome
en men voor seecker hout dat den keijser3Keizer Leopold I van het Heilige Roomse Rijk
met ons is, schept men hier weer wat moet
Evenwel seijt me datter booven de werfvine 
daerse de offisiers van hebbe gemaeckt
noch twintich duijsent man sulle werfen
dat sal Een machtich leeger maecken,
ent lant veel koste daer sulle weer nieuw
schattine moeten sijn, doch tis beeter te
geefve als vande vijanden verijaecht4verjaagd te
worde daer de heer ons voor wil behoede

Naast het verbond met Spanje schrijft Margaretha ook weer over de troepenwerving. Op 15 februari schrijft ze nog dat er nog dertigduizend troepen geworven moeten worden maar nu, slechts drie dagen later, zijn het er ineens tienduizend minder. Of Margaretha hier een foutje maakt in de aantallen of dat er echt in drie dagen tienduizend mannen in het leger zijn bijgekomen is een raadsel. Ongeacht de precieze hoeveelheden wordt het wel een “machtich leeger.” Margaretha is nu een stuk positiever dan eerder. Een nadeel hiervan is wel dat de enorme kosten die hiermee gepaard gaan doorwerken op de inwoners. Beter om iets meer te betalen aan de staat dan om veroverd te worden, aldus de pragmatische Margaretha. Margaretha houdt Godard Adriaan ook op de hoogte van de dagelijkse zaken: zo is ze begonnen met het verkopen van hun vee.

Een soldaat leunt op een tafel waarachter een man zit die geld uittelt. Links meer soldaten. Op de achtergrond troepen onderweg. Onder de voorstelling een lege marge. Deze prent is onderdeel van een serie van 16 prenten (plus 2 onvoltooide prenten) van het leven van Ferdinando I de' Medici, bedoeld geweest als aanvulling op een reeds bestaande reeks illustraties van de geschiedenis van de Medicis.
Werven van troepen voor Ferdinando I de’ Medici, Jacques Callot, naar Matteo Rosselli, 1614 – 1620. Collectie Rijksmuseum.
  • 1
    ratificatie
  • 2
    Spanje
  • 3
    Keizer Leopold I van het Heilige Roomse Rijk
  • 4
    verjaagd

Een ware beestenboel

Door

Op 18 februari 2022

In Zakelijk

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 18 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 26 februari 1672
Lees hier de originele brief

Kasteel Amerongen is het centrum van een gigantisch boerenbedrijf. Op de uitgestrekte landerijen van Margaretha en Godard Adriaan verbouwen ze verschillende soorten groenten en weiden ze vee. Het doel hiervan is zo veel mogelijk zelfvoorzienend te zijn. De handelsnetwerken waren immers nog niet zo uitgebreid en even naar de markt gaan voor eten was amper mogelijk.

Platte grond van een amandelvormig stuk land met aan de bovenkant vooral gelige stukken land en aan de onderkant verschillende kleuren groene stukken land. Midden onder ligt een stuk land dat bijna vierkant is met een schuine bovenkant. Binnen dit stuk zijn tuinen aangelegd en liggen grachten. Boven links staat een lijst met onleesbaar geschreven namen en boven rechts ook. Midden boven de naam van de kaart (zie bijschrift) en daaronder een windroos. Het noorden ligt beneden. Onder de kaart is nog een maat aangegeven.
Caerte vande Landerijen Tot Ameronge binnen de Kaa geleegen, 1696, anoniem. Huisarchief Kasteel Amerongen, Het Utrechts Archief.

Vee verkopen

Nu de oorlogsdreiging steeds dichterbij komt is Margaretha druk bezig met voorbereidingen treffen om weg te vluchten. Ze is op zoek naar een huis om naartoe te vluchten en is al begonnen met het inpakken van spullen. Op aanraden van Godard Adriaan verkoopt ze ook hun paarden en vee. Zelf is Margaretha niet laaiend enthousiast hierover: ze denkt ze niet naar waarde kunnen te verkopen omdat mensen arm zijn door de harde winter. Ze hebben zelf al bijna niets meer te eten, daar kunnen niet nog meer monden bij.

Brieffragment over de verkoop van paarden

[uhEd schrijft van al onse paerde en]
vee af te staen, dat mijns oordeels niet wel
doen lijck is, om dat men door de vroechge win=
=ter en dat het volck wt gevoert is geen
beeste sal konne quijt worde1kwijt raken ijde2ieder, elk afzonderlijk niet voor
half gelt want de lie hebbe voort geene sij
al reets hebbe niet veel meer te Eeten be=
halfven dat de weijen niet sulle beschaer3bescharen: het vee de weide in brengen
worden want uhEd soude niet geloofve hoe
deliede haer soecke te behelpen, ick heb al koe
beeste geveijlt te verkoope maer daer komt
niet Een mens naer wt, de twee bou paerde
so lange wij de bouwerij doen4bouwerij doen: landbouw bedrijven konne wij
niet misse den oude hans seijt teunis
is sijn kost waert en sou ock geen gelt gelde
den henst5hengst alst uhEd beliefde soude wij
konne missen, de 3 veulens vermidts uhE
mij onlans schrijft die tot sijn plasier6plezier wel
te wille houde was ickse gereesolveertvastbesloten
te houde, so deselfve van sin verandert is
belieft het met de naeste post te schrijfve
den jonge ruijn7ruin: een gecastreerde hengst die uhEd mee heeft gehadt
meende den heer van ginckel8haar zoon Godard van Reede – Ginkel dat wij te
soomer inde weij behoorde te laeten gaen om
dat het wat meer sterckte mocht krijgen

Tweede brieffragment over het verkopen van de paarden

dan meende ick twee koetspaerde te houde
en Een te verkoopen nu ohde paerde mart9paardenmarkt
den ruijn die van overberch10Overberg: een dorp ten noorden van Amerongen en Een dick
kop is sal ick meede verkoope maer
moet hem noch Een weeck of drie hou
=de om dat hij so vol droes11Naam voor verschillende paardenziekten is, en Een
groote knobbel aenden hals heeft die 
vandaech doorgeslaegen is heeft, tot
het geneesen is sal hem dan almeede
quijt maecken12kwijt maken/kwijt worden: van ontdoen, [vandaech heb ick Een]

Het stuk over het vee is nogal uitgebreid: Margaretha schreef regelmatig uitvoerige stukken, over politiek maar ook dus over zaken betreffende hun bezittingen. Godard Adriaan bleef zo dus goed op de hoogte van wat er speelde op het thuisfront. Of hij van ieder dier precies moest weten hoe het er mee ging is natuurlijk de vraag. De brief van 18 februari gaat niet alleen over hun veestapel: Margaretha geeft ook getrouw een update over hoe de Republiek er militair voor staat.

  • 1
    kwijt raken
  • 2
    ieder, elk afzonderlijk
  • 3
    bescharen: het vee de weide in brengen
  • 4
    bouwerij doen: landbouw bedrijven
  • 5
    hengst
  • 6
    plezier
  • 7
    ruin: een gecastreerde hengst
  • 8
    haar zoon Godard van Reede – Ginkel
  • 9
    paardenmarkt
  • 10
    Overberg: een dorp ten noorden van Amerongen
  • 11
    Naam voor verschillende paardenziekten
  • 12
    kwijt maken/kwijt worden: van ontdoen

Molen gekocht

Door

Op 15 februari 2022

In Zakelijk

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 15 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 23 februari 1672
Lees hier de originele brief

Op 21 januari had Margaretha over het kopen van een molen om hier financieel voordeel uit te halen. Ze vroeg toen toestemming aan Godard Adriaan om deze molen te kopen en nu, bijna een maand later, lijkt het alsof ze die gekregen heeft.

Brieffragment over de aankoop van de molen

de meule alhier is
gistere opt raethuijs geveijlt om die te verkoope 
geloofve die wel vijf duijsent gul sal gelde
om dat alser Een goeije moolenaer opdis hier het
beste gemael dat hier ontrent is, sal sijn, die van
laersom1Leersum, een dorpje nabij Amerongen moogen te derthuijse2Darthuizen, een dorpje nabij Leersum en Amerongen niel laeten maelle
maer moeten hier koomen, mij dacht het Een reega
– elie3aanwinst hier aent huijs sou weese en wij hoef de voor Eers
geen gelt te geefve vermidts daer inde meule so veel gevesticht staet alse gelde sal

Margaretha ziet de molen als een aanwinst voor de familie en is tevreden met hoe het uitpakte. De molenaars uit Leersum mogen namelijk niet in het nabijgelegen Darthuizen malen maar moeten dus wel naar Amerongen en de nieuwe molen van de familie Van Reede komen. Buiten dit goede nieuws schrijft Margaretha ook over minder plezierige zaken: de werving van mensen van “slechte en droncke bloede.”

Gravure van een landschap, rechts is het vlak, links iets hoger met bomen. Achter het heuveltje een dak. In de verte op de vlakte van links naar rechts een kerk, een molen twee torens en nog een dak. Op de voorgrond iemand op een wagen, rechts ligt iemand.
Het dorp Amerongen in den jaare 1620, Andries Schoemaker, 1710-1735. Collectie Museum Flehite, via Het Geheugen (Koninklijke Bibliotheek)

  • 1
    Leersum, een dorpje nabij Amerongen
  • 2
    Darthuizen, een dorpje nabij Leersum en Amerongen
  • 3
    aanwinst

“Slechte en droncke bloede”

Door

Op 15 februari 2022

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 15 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 23 februari 1672
Lees hier de originele brief

Naast de aankoop van de molen schrijft Margaretha op 15 februari ook over de werving. Voorbereidingen op de aankomende oorlog gaan door en de Staten van Utrecht en de Staten van Holland werven meer en meer soldaten. Margaretha is echter niet echt te spreken over de kwaliteit van deze soldaten:

Brieffragment over het werven van troepen

[jo sefs te harte neemt], men heeft in den haech en
te wttrecht tot de nieuwe werfvine de offisiers
gemaeckt so geseijt wort sijnder Eenige fraeije
lie1lieden onder, maer meest sulcke slechte en dron-
cke bloede dat het bedroeft is, vermidts men
no men spreeckt van noch booven dit niewe volck
30000 man te werfve vrees ick dat se die volcke=
=ren van de goede gein tensioneer de2Van intentioneel: bedoelingen, intenties vorste niet
sulle aeneeme, en hier meer volck te werfve weet
ick niet waer sijse krijge sulle, wanter seer weij
=nich liede van merijte3verdienste te wttrecht sijn ge-
weest die haer nu tot deese werfvine hebbe
aee aen gepreesenteert maer in hollant seijt
=mee datse al braefve4dappere offijsier hebbe laeten gaen
, men spreeckt ock te wttrecht vande bekende
kompangi dat die so qualijck gehoude wort
dat se heel te niet gaet en nootsaecklijck sal moete
vergeefve worde [tot het geene uhEd]

Margaretha maakt zich zorgen: nu wordt er al slecht volk geworven maar er zijn plannen om daarbovenop nog eens dertigduizend extra soldaten te werven. Waar moeten ze vandaan komen? Enkel tijd zal leren hoe deze pasgeworven troepen zijn in de strijd.

In het midden van een kale ruimte staat een tafel waaraan twee soldaten zitten te kaarten. Op de achtergrond staat een soldaat mee te kijken, rechts een staande en een zittende soldaat die een pij roken. Op de grond onder de tafel liggen kaarten en een omgevallen triktrakspel. Naast het spel staat een vaas. Helemaal links zie je nog net de poten van een omgevallen stoel en een po.
Spelende en rokende soldaten, Jan Olis, 17e eeuw. Collectie: Loterijmuseum, Brussel.
  • 1
    lieden
  • 2
    Van intentioneel: bedoelingen, intenties
  • 3
    verdienste
  • 4
    dappere

Doesburg versterkt

Door

Op 11 februari 2022

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 11 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 23 februari 1672
Lees hier de originele brief

Op 11 februari schrijft Margaretha nogal geïrriteerd naar Godard over Philippota’s zwangerschap. Naast dat onderwerp bespreekt ze ook militaire ontwikkelingen in de Republiek.

De eerste maanden van 1672 kenmerken zich door enorme vrieskou en het water in de rivieren bevriest. Een zorgelijke zaak want zowel de IJssel als de Rijn zijn onderdeel van de verdediging van de Republiek. Bij een bevroren rivier zou de vijand er gewoon over heen kunnen lopen. Margaretha denkt echter dat de vijand dat niet zou durven: straks komen ze nog vast te zitten in het land als de rivieren weer dooien.

Brieffragment over de bevroren rivieren

[sij is noch hier,] en naert segge van de
meeste wort geoordeelt dat hoewelt
hier harder vriest alst noch vant heelle
ijaer heeft gedaen, en dat al de reeviere1rivieren
sitte2bevroren zijn, dat de vijant hem niet sal derfve3durven
so verde hier int lant begeefve vermidts
het te laet int ijaer wort, ock heeft me

Brieffragment over de versterking van Doesburg

nu de stat van doesburchDoesburg en voort de boo
=ve frontiere4grenzen van kruijt5buskruit en lonte ver
sorcht ock spreecktme van Een vliech =
=gent leeger6mobiel leger wat inspringt waar nodig van 8000 man naer men
te sende, [ons silver koster met noch]

De Rijn en de IJssel zijn versterkt met meerdere vestingsteden, waaronder Doesburg. Doesburg ligt aan de IJssel, vlakbij Kasteel Middachten, het thuis van zoon Godard van Ginkel. Van Ginkel zelf is op dat moment is Doesburg: daar is immers zijn regiment gestationeerd. Voor Margaretha en Godard Adriaan is het dus goed nieuws dat de stad nieuwe voorraden kruit heeft gekregen en dat er een mobiel leger die kant op gaat. Hoe sterker Doesburg is, hoe groter de kans is dat Godard van Ginkel het overleefd.

Boven een zicht op de stad Doesburg met in het midden een grote kerktoren, en diverse kleinere kerktorens en een paar molens. Op de voorgrond zie je de bastions. Daaronder een plattegrond van de stad met in het midden de grote kerk, rechts tuinen binnen de stadsmuur. De stad heeft 9 bastions met een gracht eromheen. Aan de onder en de rechterkant daarna een smalle strook land en dan de rivier. Links onder de scheepjesbrug in de IJssel.
Kaart van de vestingstad Doesburg in 1654 door Nicolaes van Geelkercken. Collectie Gelders Archief

  • 1
    rivieren
  • 2
    bevroren zijn
  • 3
    durven
  • 4
    grenzen
  • 5
    buskruit
  • 6
    mobiel leger wat inspringt waar nodig

Diplomatie aan het hof

Door

Op 8 februari 2022

In Diplomatie, Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 8 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 19 februari 1672
Lees hier de originele brief

De brief die Margaretha stuurt aan Godard Adriaan op 8 februari 1672 begint met alledaagse zaken: ze beschrijft wie inmiddels hun schulden aan de familie heeft afgelost en van wie ze nog steeds geld tegoed hebben. De “bekende” 5000 gulden is nog steeds niet betaald. Bekend omdat dit bedrag al open staat sinds voor Godard Adriaan naar Berlijn vertrok en Margaretha het bijna iedere brief wel noemt.

Diplomatieke perikelen

Met de alledaagse zaken uit de weg gaat Margaretha over op, voor ons, interessantere zaken: Godard Adriaans voortgang als diplomaat aan het hof van de Keurvorst van Brandenburg.

Eerste brieffragment over de missie naar Brandenburg

tis mij seer lief te hoore dat den heere keur
= vorst kontiniweert1continueren, voortduren in sijn geneegentheijt tot
deesen staet het welcke wij wel van noode hebbe
so ick hoore hanckt de gunst vande vorste van
sel en luijnenburch2de Duitse Hertog van Celle en Lunenburg daer heel aen die haer
naer den keurvort van brandenburch wille
reeguleere, men seijt dat den Ambassadeur
doenin naer geen presentaesie die hem
vandeesen staet werde gedaen en wil
luijsteren maer seijt hij weerom ontboode
is en op sijn vertreck staet, dat ock den
koninck van vranckrijck aen onsen Amba
de groot3Staatse ambassadeur Pieter de Groot, gestationeerd in Parijs soude geseijt hebbe dat hij sijn
meesters geen dienst daer meer koste
doen oversulcks wel soude doen te ver
trecke,  so dat die twee rijcke als Enlant

Tweede brieffragment over Verdrag van Dover

en vranckrijck naer alle Aprehensi begrip, vrees het Eens
sijn en ons beijde sulle atackeere aanvallen, daerom
ick noch beducht4angstig, benauwd ben of wij in den haech al
verseeckertveilig sulle weesen, [de vrou van ginckel]

Op 25 januari schrijft Margaretha al dat ze overweegt om naar Amsterdam te gaan in plaats van Den Haag maar ze geeft geen specifieke reden hiervoor. Die krijgen we nu wel: dat Frankrijk en Engeland een verbond hebben gesloten in het Verdrag van Dover is bekend geworden. Een diplomatische oplossing met Frankrijk lijkt niet meer een realistische kans, zo zegt Lodewijk XIV aan de Staatse ambassadeur in Parijs. De Republiek heeft hard steun nodig.

Margaretha is dus ook blij om te vernemen dat de Keurvorst Godard Adriaan genegen is. De steun van de Keurvorst is van vitaal belang. Deels omdat de keurvorst een groot leger bijeen zou kunnen krijgen en deels omdat andere Duitse edelen, zoals de Hertog van Celle en Lunenburg, zijn voorbeeld zouden volgen. Hopelijk is God met hen, zo eindigt Margaretha de brief.

Op een vooruit springend lichtbruin paard met zwarte manen en zwarte staart zit een man in harnas. Hij kijkt ons strak aan en heeft in zijn linkerhand de teugels en in zijn rechterhand een maarschalkstaf. Op de achtergrond vindt een veldslag plaats. Links boven twee engeltjes die een wapen met een staf en een kroon erboven en een (zijn?) helm vasthouden.
Frederik Willem I van Brandenburg, toegeschreven aan R. van Langenfeld. Collectie Kasteel Amerongen. Waarschijnlijk had Margaretha de Keurvorst graag zo zien aankomen…
  • 1
    continueren
  • 2
    de Duitse Hertog van Celle en Lunenburg
  • 3
    Staatse ambassadeur Pieter de Groot, gestationeerd in Parijs
  • 4
    angstig, benauwd

De zwangerschap van Philippota

Door

Op 4 februari 2022

In Familieleven

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Ursula Philippota van Raesfelt 4 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 23 februari 1672
Lees hier de originele brief

Vandaag schrijft schoondochter Philippota een brief aan haar schoonvader Godard Adriaan. Hij zit in het archief tussen de brieven van Margaretha, dus we nemen hem gewoon mee. Philippota is op dit moment bij Margaretha in Amerongen. Het belangrijkste onderwerp in de brief van Philippota: haar zwangerschap.

In een brief van 24 oktober schrijft Margaretha al over Philippota’s zwangerschap. Volgens haar berekeningen zal Philippota in februari of maart bevallen. Het moment komt steeds dichter bij.

Schilderij van een oudere vrouw die de hand vast houdt van een jonge, hoogzwangere vrouw. De zwangere vrouw kijkt treurig naar beneden. Op de achtergrond een landschap met een meertje en een heuvel. In de lucht vliegt de Heer vergezeld door drie engeltjes.
De visitatie, Rafael, 1517. Collectie El Museo Nacional del Prado, Madrid

Philippota en Godard van Ginkel hebben in 1672 al drie kinderen, Margaretha (1667, ook wel Tietge genoemd), Frederik Christiaan (1668, de kleine Fritsge) en Anna Ursula (1669, ook wel Antge). In 1670 was er een jongetje, Godard Adriaan geboren, maar dat had zijn eerste levensjaar niet gehaald. En nu volgt een volgend kind. Een bevalling is een riskante zaak: de hulp van schoonmoeder Margaretha zal dus nodig zijn. Philippota is daarom vanuit Kasteel Middachten naar Amerongen gekomen, waar ze nu al een tijd verblijft. Philippota denkt zelf namelijk dat de bevalling ieder moment kan komen.

Middachten, Amerongen, Den Haag

Op 22 december wil Margaretha al dat Philippota bij haar in Amerongen komt, voor het reizen te ingewikkeld wordt door het winterse weer. Ze noemt Philippota’s aanwezigheid voor het eerst in haar brief naar Godard Adriaan op 25 januari.

Brieffragment van Margaretha over de zwangerschap van haar schoondochter

de vrou van ginckel gaet noch al
en ben met haer in geen kleijne bekomerin door
aldeese tijdine, was gereesolveert1resolveren: voornemen deese weeck
noch met haer naer den hach te gaen, maer
dewijlle het nu heel aent doeije2dooien is, ben half van
reesoluijsi3resolutie, beslissing het noch met haer hier te blijfve om
de koste en moeijlijckheijt vande reijs vermidts de
vaerte over al toe sijn, te ontgaen, hoope wij
haer kraem4bevalling noch hier sulle konne wt houde

Margaretha aan haar man op 25 januari 1672

Naar Den Haag met een zwangere vrouw is sowieso al niet aan te raden maar nu de extreme vrieskou voorbij is en de wegen zijn gaan dooien zijn de wegen nog eens extra onbegaanbaar. De dames blijven dus in Amerongen.

In de brief van 29 januari is Philippota nog steeds niet bevallen en zijn ze nog steeds in Amerongen. Op 1 februari is er nog steeds geen nieuws. Als Philippota bevallen was op de datum die ze zelf had berekend was ze nu ook al uit de kraam geweest, zo schrijft Margaretha aan haar man. In oktober had Margaretha al ingeschat dat Philippota in februari of maart zou gaan bevallen. Nu geeft ze aan dat het gewoon afwachten is: “wij moetent vande hant des heere verwachten in wiens heijlige bescherminge uhEd beveelle en blijfve”

Als het een zoon is…

Uit Philippota’s brief blijkt dat ze zelf niet verwacht had dat haar zwangerschap zo lang zou duren.

Brieffragment in het handschrift van Ursula Philippota over duur zwangerschap

[orlog gemack wort,] ick hadde nit gedacht
mijn kram soo lange sol an gelopen hebben
docht hope dat goedt5God mijn hast een geluckege en vorspoudige verlossin velenen sal
en dat het een soon mag wesen dij wij met
premicij6permissie van uHEg deself naemvan u Hoog Edel geborne zijn naam seullen
gefen het welcke hope uHEg angenam
wesen sal [en goedt den heer ons de genade]

philippota naar Godard Adriaan

Ook zegt ze dat het kindje naar Godard Adriaan vernoemd gaat worden als het een zoon is. Margaretha is van plan om zodra Philippota uit het kraambed is, te vertrekken naar Den Haag.

Lees de originele brieven van Margaretha hier: 25 januari, 4 februari (Het Utrechts Archief)

  • 1
    resolveren: voornemen
  • 2
    dooien
  • 3
    resolutie, beslissing
  • 4
    bevalling
  • 5
    God
  • 6
    permissie

Pagina 4 van 5

Vorige

Volgende

Mogelijk gemaakt door WordPress & Thema door Anders Norén