Margaretha Turnor

Mijn heer en lieste hartge

Categorie: Oorlogsverhalen Pagina 11 van 12

Prinselijk bezoek

Door

Op 24 maart 2022

In Oorlogsverhalen, Politiek

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 24 maart 1672 Den Haag
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 1 april 1672
Lees hier de originele brief

Margaretha verwacht hoogstaand bezoek op 24 maart. Zijne hoogheid, Prins Willem III van Oranje heeft namelijk aangekondigd om langs te komen op Amerongen. Hij wil dan de sollicitatie van zoon Van Ginkel bespreken en uitleggen waarom Godard van Ginkel is afgewezen.

Brieffragment over de prins die niet komt

ick had gemeent vandaech van hier naer
wttrecht te gaen, ten waere sijn hoocheijt
mij liet segge vandaech noch bij mijn te
wille koome om vande heer van ginckels 
saecke1Godard van Ginkels sollicitatie naar de positie van generaal-majoor te spreecke daer ick op gewacht heb
doch geloofve hijt vergeeten heeft also ick
hem tot noch toe niet heb vernoomen
nu hoope ick met godts hulpe merge
van hier te gaen, en waer ick ben te
blijfve

Willem III komt helaas toch niet opdagen. Misschien is hij de afspraak vergeten, schrijft Margaretha. Ze schrijft aan Godard Adriaan om morgen naar Utrecht te gaan voor zaken en sluit de brief af.

P.S. Willem III kwam toch

Brieffragment over de afwijzing van Van Ginkel

­naert sluijte van dees2na het afsluiten van deze brief heeft sijn
hoocheijt mij deer gedaen van te koome
segge hoeseer hij geneege is uhEdu hoogedele
en ons huijs dienst te doen, ock den
heer van ginckel maer dat hij hem
in sijn solisitaesi geen poosetijfve
toeseggine3zekere toezeggingen en koste doen dewijlle
deese plaetse niet bij overstemine4hier specifiek wanneer Willem III de gewesten overstemt door zelf, zonder hun instemming, benoemingen te doen
soude worde vergeefve maer dat het
bij inschickine5instemming vande provinsie sou
moete gaen, en dat hij seer gaere

Brieffragment over de afhankelijkheid van provincies.

hoewelt Een saecke is die aen hem niet
en dependeert6afhankelijk zijn van maer aende proovinsie,
voorde heer van ginckel al sal doen
wat hij kan weetende wat oblijgaesi7verplichtingen
hij uhEd heeft, de woorde sijn goet
wij moete nu sien watter op sal volge
hoewelt noch niet met al geseijt is,
hij seijde ock dewijlt noch bij de provin
– sie so vreemt lach niet te geloof dat
se noch soude vergeegve worde, sijn hooch
heijt besongeert8besogneren: beraadslagen noch alle daech met men
men heer beverlin9Hieronymus van Beverningh, Gouds regent, diplomaat en gedeputeerde te velde

Willem III is de familie Van Reede zeer genegen, zegt hij Margaretha, maar zijn handen zijn gebonden. Helaas kan Willem III niet alleen beslissen over de positie waar Godard van Ginkel naar gesolliciteerd had. De gewesten moeten met deze benoemingen instemmen. Helaas hebben zij dus gekozen, tegen Willem III’s wensen in, om Godard niet te promoveren. Wel belooft Willem III om alles te doen voor Godard wat hij kan, als dank voor de trouwe diensten die Godard Adriaan hem verleend heeft. De sollicitatie van Van Ginkel is afgewezen maar in de toekomst maakt hij weer kans. Margaretha’s vonnis is simpel: “de woorden zijn goed, we moeten nu zien wat er op zal volgen.”

Portret van Willem III, ten voeten uit in wapenrusting, staande op een bordes. In zijn rechterhand een degen, in zijn linker een bundel pijlen en een touw. Aan het touw zijn de wapens van de Zeven Provinciën vastgemaakt. Op de achtergrond het bevolkte Binnenhof te Den Haag. In een cartouche twee regels Latijnse tekst.
Portret van Willem III, prins van Oranje, Willem Outgertsz. Akersloot, naar Adriaen Pietersz. van de Venne, 1670 – 1684. Collectie Rijksmuseum.
  • 1
    Godard van Ginkels sollicitatie naar de positie van generaal-majoor
  • 2
    na het afsluiten van deze brief
  • 3
    zekere toezeggingen
  • 4
    hier specifiek wanneer Willem III de gewesten overstemt door zelf, zonder hun instemming, benoemingen te doen
  • 5
    instemming
  • 6
    afhankelijk zijn van
  • 7
    verplichtingen
  • 8
    besogneren: beraadslagen
  • 9
    Hieronymus van Beverningh, Gouds regent, diplomaat en gedeputeerde te velde

Promoties in het leger

Door

Op 18 maart 2022

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 18 maart 1672 Den Haag
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 25 maart 1672
Lees hier de originele brief

Nu Prins Willem III benoemd is tot kapitein-generaal, kunnen de andere functies in het Staatse leger ook vervuld gaan worden. Dat betekent promoties! Margaretha houdt deze benoemingen scherp in het oog. Deels omdat deze mannen het land moeten gaan beschermen en deels omdat haar zoon Godard van Ginkel ook gesolliciteerd had naar een hogere functie.

Man met lange krullen ten voeten uit, naar rechts gedraaid. Hoed met een brede rand een grote witte veren erop. Een lange blauwe jas met rode manchetten en een witte strik. Om zijn middel een rood-wit-blauwe sjerp, rode broek en rode kousen. Aan zijn riem (?) hangt een zwaard en hij leunt met zijn linkerhand op een stok. Eronder staat in drukletters: 1680 een officier of edelman der artillerie. Daaronder geschreven: ten tijde van den Generaal der Artillerie toen de uniformen werden uitgevoerd. Daaronder een stempel: Vinkhuizen collection - Draper Fund.
Een officier of een edelman der artillerie in 1680, 1910, Vinkhuizen Collectie. Collectie: New York Public Library.
Eerste brieffragment over promoties in het leger

[vande hoochge schersges,] steenhuijse1Ludolf van Steenhuizen seijt me
datse luijtenant generael2luitenant-generaal is een zeer hoge naam in het leger. Alleen kapitein-generaal en veldmaarschalk zijn hoger neffens3nevens: naast weldere4Johan van Welderen, tevens gouverneur van Nijmegen
sulle maecken, en de graef van nassou5Walraven (alternatieve spelling: Walraad) van Nassau Usingen, ook wel graaf van Nassau-Saarbrücken genoemd. Op dat moment kapitein van de prinselijke lijfwacht en

Tweede brieffragment over promoties in het leger

momba6Jean Barton de Montbas, een Fransman in Staatse dienst komijsarise generael7commissaris-generaal en voort alle
inde hoochger schersgees8schare: een niet helemaal vastomlijnd legeronderdeel, kan ook als een gewapende bende bedoeld zijn kontentement
geefve9tevreden stellen behalfve de heer van ginckel
die ick vreese men sal laeten toe sien den
heer van Suijlisteij10Frederik van Nassau-Zuylestein sal generael vande
infanterij weesen en daer voor hondert
gulde daechs hebbe, ick heb met de laeste
post niet geschreefve meenende dat uhEd
al naer saxsen waert nu verstaen ick
dat die reijs of komisie11commissie, opdracht noch op gehouden
is, ben verwondert uhEd mij daer noijt van
heeft geschreefve, men maeckt hier groote
preeperaesie tot den oorlooch en naert
hem laet aensien salt Een swaer kom
-bat12een zware strijd geefve had wel gewenst uhEd
daerteegens, weer hier te lande waert
geweest, maer dewijlle deselfve hem so
van deene komissie in dander laet
wickelen sien ick daer geen hoope toe
den heer schadee13Jasper Schadé van Westum, was geëligeerde in de Staten van Utrecht hoore ick dat te velde
gekoomiteert isg14edeputeerd te velde: vertegenwoordiger van de Staten-Generaal op het slagveld die beslissingen van de kapitein-generaal mag overreden, [voor mij ick sal so veel]

Kort samengevat gaan de promoties in het leger naar:

  • Ludolf van Steenhuizen als luitenant-generaal
  • Johan van Welderen als luitenant-generaal
  • Walraven van Nassau-Usingen en Jean Barton de Montbas als commissaris-generaals
  • Frederik van Nassau-Zuylestein (heer van Slot Zuylestein nabij Kasteel Amerongen) als generaal van de infanterie

Zoon Godard van Ginkel lijkt gepasseerd te worden en blijft kolonel van de cavalerie. De teleurstelling druipt er in Margaretha’s brief van af. De hoogste functies in het leger lijken naar andere personen te gaan. De loyaliteit van de familie Van Reede aan Willem III blijft onbeantwoord.

Jasper Schadé van Westrum, 1645, Frans Hals. Collectie Národní Galerie Praha.
  • 1
    Ludolf van Steenhuizen
  • 2
    luitenant-generaal is een zeer hoge naam in het leger. Alleen kapitein-generaal en veldmaarschalk zijn hoger
  • 3
    nevens: naast
  • 4
    Johan van Welderen, tevens gouverneur van Nijmegen
  • 5
    Walraven (alternatieve spelling: Walraad) van Nassau Usingen, ook wel graaf van Nassau-Saarbrücken genoemd. Op dat moment kapitein van de prinselijke lijfwacht
  • 6
    Jean Barton de Montbas, een Fransman in Staatse dienst
  • 7
    commissaris-generaal
  • 8
    schare: een niet helemaal vastomlijnd legeronderdeel, kan ook als een gewapende bende bedoeld zijn
  • 9
    tevreden stellen
  • 10
    Frederik van Nassau-Zuylestein
  • 11
    commissie, opdracht
  • 12
    een zware strijd
  • 13
    Jasper Schadé van Westum, was geëligeerde in de Staten van Utrecht
  • 14
    edeputeerd te velde: vertegenwoordiger van de Staten-Generaal op het slagveld die beslissingen van de kapitein-generaal mag overreden

Willem III, kapitein-generaal!

Door

Op 28 februari 2022

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 29 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 7 maart 1672
Lees hier de originele brief

Margaretha heeft groot nieuws om met Godard Adriaan te delen. Prins Willem III is namelijk eindelijk benoemd tot kapitein-generaal van het Staatse Leger! Het duurde lang voordat deze benoeming door de Staten-Generaal kwam omdat Raadspensionaris Johan de Witt weinig voelde voor iemand benoemen vanwege zijn afkomst. Het is voor Margaretha niet helemaal duidelijk wat de benoeming van Willem III precies betekent. Is het een benoeming voor het leven of slechts voor “deel Expedisie”, voor één veldtocht?

Om een tafel en daar verder omheen staan allemaal mannen met pruiken. Op tafel ligt een stad, Willem III houdt met zijn linker hand de stad vast en steekt met zijn rechterhand twee vingers in de lucht. Hij kijkt schuin naar boven. Boven de tekst Zijn Hoogheijt d'Heer Prins van Oranje wort Capiteijn Generael gemaakt, den 25 februarij, 1672
“Zijn Hoogheijt, d’heer prins van Oranje wort Capiteijn Generael gemaakt, den 25 februarij, 1672”Willem III ingezworen als kapitein-generaal, 1672, Romeyn de Hooghe, 1672 – 1674. Collectie Rijksmuseum

Daar duidelijkheid in scheppen is voor Margaretha belangrijk: als kapitein-generaal voor het leger kan Prins Willem III vaste benoemingen doen. Nu Willem III benoemt is kan er overgegaan worden op het benoemen van de andere hoge ambten, zoals de positie van generaal-majoor waar zoon Godard van Ginkel naar had gesolliciteerd.

Als Willem III benoemd is tot kapitein-generaal zijn de benoemingen die hij doet van veel langere duur dan wanneer hij enkel opperbevelhebber voor één veldtocht zou zijn. Toen hij werd aangesteld, werd hij nog niet levenslang benoemd. Dat zou, volgens de in februari gemaakte afspraken, pas gebeuren op 14 november 1672, Willems verjaardag. Margaretha is hier op het moment van schrijven kennelijk niet volledig van op de hoogte. Margaretha hoopt dat haar zoon de promotie krijgt die hij, in haar ogen, verdient. Vader Godard Adriaan is namelijk altijd een sterk voorstander geweest van Willem III in de Staten van Utrecht en zoon Godard van Ginkel dient al sinds zijn jeugd in het leger.

Brieffragment over de promotie van Willem III tot kapitein-generaal voor één veldtocht.

[serveere,] hoe sijt nu met den heer van ginck 
-kels sollisitasie1Godard van Ginkel had eerder dit jaar gesolliciteerd voor een positie als generaal-majoor maar had nog niets gehoord sulle maecke sal te ver
wachte staen, waertoe mijns oordeels de
wijlle sijn hoocheijt de prins van oransge 
nu voor kaptein generael2kapitein-generaal is de hoogste rang in het landleger van de Republiek deel Expedisie is aengenoome
hij wt moet sien, want so geseijt wort sulle
se nu tot het vergeefve van de hoochge
Amtte gaen, ick ben blijde uhEd sijn
sentimente daer ontrent met de mijne

Brieffragment over de sollicitatie van Van Ginkel

so wel ackordeereovereenkomen, heb Even het selfde aen
de heer van ginckel geseijt als uhEd hem
schrijft, hij gaet vandaech naer wttrecht 
om sijn solisitasie aldaer te bevordere
en meent voort Een keer naer den haech
te doen [het vriest hier weer so fel als]

Een jonge man met en muts op het hoofd, kijkend over zijn linker schouder en blazend op een trompet.
Hoofd van een jongen blazend op een trompet, Giovanni Benedetto Castiglione, 1645 – 1650. Collectie Rijksmuseum.

Het volk viert feest!

Voor de adel betekent Willem III’s benoeming kansen om te klimmen in de rangen. Voor de rest van het volk betekent het een einde aan de onzekerheid en kan er feest gevierd worden. Honderden mensen gaan de straat op in Den Haag en er wordt druk getrompetterd.

Brieffragment over de feesten in Den Haag.

[spaen noch,] wt den haech schrijft men
mij dat daer met het aeneemen vande
prins sulcke ongemeene vreucht is ge
weest datter den heelle nacht honder
de van mense op de strate waeren dat
d’Een sonch3zong dander4de ander tromde dander blies
de trompet met sulcken geijuijch dat
niet te seggen is de heer almachtich
wil sijne onse wapenen door hem seegenen en hem voor
spoedich maecke, den heere beverline5Hieronymus van Beverningh, Gouds regent en diplomaat. Hij wordt nu benoemd tot gedeputeerde te velde: dat houdt in dat hij Willem III’s beslissingen op het slagveld mag overstemmen heeft hier
groote Eer ingeleijt so men seijt, [hier]

Het is alsof God de wapenen zegent, zegt Margaretha. Eindelijk is er een sprankje hoop. Lijkt het.

  • 1
    Godard van Ginkel had eerder dit jaar gesolliciteerd voor een positie als generaal-majoor maar had nog niets gehoord
  • 2
    kapitein-generaal is de hoogste rang in het landleger van de Republiek
  • 3
    zong
  • 4
    de ander
  • 5
    Hieronymus van Beverningh, Gouds regent en diplomaat. Hij wordt nu benoemd tot gedeputeerde te velde: dat houdt in dat hij Willem III’s beslissingen op het slagveld mag overstemmen

Een machtich leeger

Door

Op 18 februari 2022

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 18 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 26 februari 1672
Lees hier de originele brief

Een week geleden kon Margaretha eindelijk goed nieuws doorgeven aan Godard Adriaan. Gelukkig voor haar kan dat deze week ook weer. De Republiek heeft er namelijk een bondgenoot bij in de strijd tegen Frankrijk! De vroegere aartsvijand Spanje maakt zich zorgen dat Frankrijk door de Spaanse Nederlanden wil trekken en sluit zich daarom aan bij de Republiek. Dat geeft Margaretha weer hoop!

Brieffragment over de werving van troepen

nu de raetifikasie1ratificatie wt spange2Spanje is gekoome
en men voor seecker hout dat den keijser3Keizer Leopold I van het Heilige Roomse Rijk
met ons is, schept men hier weer wat moet
Evenwel seijt me datter booven de werfvine 
daerse de offisiers van hebbe gemaeckt
noch twintich duijsent man sulle werfen
dat sal Een machtich leeger maecken,
ent lant veel koste daer sulle weer nieuw
schattine moeten sijn, doch tis beeter te
geefve als vande vijanden verijaecht4verjaagd te
worde daer de heer ons voor wil behoede

Naast het verbond met Spanje schrijft Margaretha ook weer over de troepenwerving. Op 15 februari schrijft ze nog dat er nog dertigduizend troepen geworven moeten worden maar nu, slechts drie dagen later, zijn het er ineens tienduizend minder. Of Margaretha hier een foutje maakt in de aantallen of dat er echt in drie dagen tienduizend mannen in het leger zijn bijgekomen is een raadsel. Ongeacht de precieze hoeveelheden wordt het wel een “machtich leeger.” Margaretha is nu een stuk positiever dan eerder. Een nadeel hiervan is wel dat de enorme kosten die hiermee gepaard gaan doorwerken op de inwoners. Beter om iets meer te betalen aan de staat dan om veroverd te worden, aldus de pragmatische Margaretha. Margaretha houdt Godard Adriaan ook op de hoogte van de dagelijkse zaken: zo is ze begonnen met het verkopen van hun vee.

Een soldaat leunt op een tafel waarachter een man zit die geld uittelt. Links meer soldaten. Op de achtergrond troepen onderweg. Onder de voorstelling een lege marge. Deze prent is onderdeel van een serie van 16 prenten (plus 2 onvoltooide prenten) van het leven van Ferdinando I de' Medici, bedoeld geweest als aanvulling op een reeds bestaande reeks illustraties van de geschiedenis van de Medicis.
Werven van troepen voor Ferdinando I de’ Medici, Jacques Callot, naar Matteo Rosselli, 1614 – 1620. Collectie Rijksmuseum.
  • 1
    ratificatie
  • 2
    Spanje
  • 3
    Keizer Leopold I van het Heilige Roomse Rijk
  • 4
    verjaagd

“Slechte en droncke bloede”

Door

Op 15 februari 2022

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 15 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 23 februari 1672
Lees hier de originele brief

Naast de aankoop van de molen schrijft Margaretha op 15 februari ook over de werving. Voorbereidingen op de aankomende oorlog gaan door en de Staten van Utrecht en de Staten van Holland werven meer en meer soldaten. Margaretha is echter niet echt te spreken over de kwaliteit van deze soldaten:

Brieffragment over het werven van troepen

[jo sefs te harte neemt], men heeft in den haech en
te wttrecht tot de nieuwe werfvine de offisiers
gemaeckt so geseijt wort sijnder Eenige fraeije
lie1lieden onder, maer meest sulcke slechte en dron-
cke bloede dat het bedroeft is, vermidts men
no men spreeckt van noch booven dit niewe volck
30000 man te werfve vrees ick dat se die volcke=
=ren van de goede gein tensioneer de2Van intentioneel: bedoelingen, intenties vorste niet
sulle aeneeme, en hier meer volck te werfve weet
ick niet waer sijse krijge sulle, wanter seer weij
=nich liede van merijte3verdienste te wttrecht sijn ge-
weest die haer nu tot deese werfvine hebbe
aee aen gepreesenteert maer in hollant seijt
=mee datse al braefve4dappere offijsier hebbe laeten gaen
, men spreeckt ock te wttrecht vande bekende
kompangi dat die so qualijck gehoude wort
dat se heel te niet gaet en nootsaecklijck sal moete
vergeefve worde [tot het geene uhEd]

Margaretha maakt zich zorgen: nu wordt er al slecht volk geworven maar er zijn plannen om daarbovenop nog eens dertigduizend extra soldaten te werven. Waar moeten ze vandaan komen? Enkel tijd zal leren hoe deze pasgeworven troepen zijn in de strijd.

In het midden van een kale ruimte staat een tafel waaraan twee soldaten zitten te kaarten. Op de achtergrond staat een soldaat mee te kijken, rechts een staande en een zittende soldaat die een pij roken. Op de grond onder de tafel liggen kaarten en een omgevallen triktrakspel. Naast het spel staat een vaas. Helemaal links zie je nog net de poten van een omgevallen stoel en een po.
Spelende en rokende soldaten, Jan Olis, 17e eeuw. Collectie: Loterijmuseum, Brussel.
  • 1
    lieden
  • 2
    Van intentioneel: bedoelingen, intenties
  • 3
    verdienste
  • 4
    dappere

Doesburg versterkt

Door

Op 11 februari 2022

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 11 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 23 februari 1672
Lees hier de originele brief

Op 11 februari schrijft Margaretha nogal geïrriteerd naar Godard over Philippota’s zwangerschap. Naast dat onderwerp bespreekt ze ook militaire ontwikkelingen in de Republiek.

De eerste maanden van 1672 kenmerken zich door enorme vrieskou en het water in de rivieren bevriest. Een zorgelijke zaak want zowel de IJssel als de Rijn zijn onderdeel van de verdediging van de Republiek. Bij een bevroren rivier zou de vijand er gewoon over heen kunnen lopen. Margaretha denkt echter dat de vijand dat niet zou durven: straks komen ze nog vast te zitten in het land als de rivieren weer dooien.

Brieffragment over de bevroren rivieren

[sij is noch hier,] en naert segge van de
meeste wort geoordeelt dat hoewelt
hier harder vriest alst noch vant heelle
ijaer heeft gedaen, en dat al de reeviere1rivieren
sitte2bevroren zijn, dat de vijant hem niet sal derfve3durven
so verde hier int lant begeefve vermidts
het te laet int ijaer wort, ock heeft me

Brieffragment over de versterking van Doesburg

nu de stat van doesburchDoesburg en voort de boo
=ve frontiere4grenzen van kruijt5buskruit en lonte ver
sorcht ock spreecktme van Een vliech =
=gent leeger6mobiel leger wat inspringt waar nodig van 8000 man naer men
te sende, [ons silver koster met noch]

De Rijn en de IJssel zijn versterkt met meerdere vestingsteden, waaronder Doesburg. Doesburg ligt aan de IJssel, vlakbij Kasteel Middachten, het thuis van zoon Godard van Ginkel. Van Ginkel zelf is op dat moment is Doesburg: daar is immers zijn regiment gestationeerd. Voor Margaretha en Godard Adriaan is het dus goed nieuws dat de stad nieuwe voorraden kruit heeft gekregen en dat er een mobiel leger die kant op gaat. Hoe sterker Doesburg is, hoe groter de kans is dat Godard van Ginkel het overleefd.

Boven een zicht op de stad Doesburg met in het midden een grote kerktoren, en diverse kleinere kerktorens en een paar molens. Op de voorgrond zie je de bastions. Daaronder een plattegrond van de stad met in het midden de grote kerk, rechts tuinen binnen de stadsmuur. De stad heeft 9 bastions met een gracht eromheen. Aan de onder en de rechterkant daarna een smalle strook land en dan de rivier. Links onder de scheepjesbrug in de IJssel.
Kaart van de vestingstad Doesburg in 1654 door Nicolaes van Geelkercken. Collectie Gelders Archief

  • 1
    rivieren
  • 2
    bevroren zijn
  • 3
    durven
  • 4
    grenzen
  • 5
    buskruit
  • 6
    mobiel leger wat inspringt waar nodig

Diplomatie aan het hof

Door

Op 8 februari 2022

In Diplomatie, Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 8 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 19 februari 1672
Lees hier de originele brief

De brief die Margaretha stuurt aan Godard Adriaan op 8 februari 1672 begint met alledaagse zaken: ze beschrijft wie inmiddels hun schulden aan de familie heeft afgelost en van wie ze nog steeds geld tegoed hebben. De “bekende” 5000 gulden is nog steeds niet betaald. Bekend omdat dit bedrag al open staat sinds voor Godard Adriaan naar Berlijn vertrok en Margaretha het bijna iedere brief wel noemt.

Diplomatieke perikelen

Met de alledaagse zaken uit de weg gaat Margaretha over op, voor ons, interessantere zaken: Godard Adriaans voortgang als diplomaat aan het hof van de Keurvorst van Brandenburg.

Eerste brieffragment over de missie naar Brandenburg

tis mij seer lief te hoore dat den heere keur
= vorst kontiniweert1continueren, voortduren in sijn geneegentheijt tot
deesen staet het welcke wij wel van noode hebbe
so ick hoore hanckt de gunst vande vorste van
sel en luijnenburch2de Duitse Hertog van Celle en Lunenburg daer heel aen die haer
naer den keurvort van brandenburch wille
reeguleere, men seijt dat den Ambassadeur
doenin naer geen presentaesie die hem
vandeesen staet werde gedaen en wil
luijsteren maer seijt hij weerom ontboode
is en op sijn vertreck staet, dat ock den
koninck van vranckrijck aen onsen Amba
de groot3Staatse ambassadeur Pieter de Groot, gestationeerd in Parijs soude geseijt hebbe dat hij sijn
meesters geen dienst daer meer koste
doen oversulcks wel soude doen te ver
trecke,  so dat die twee rijcke als Enlant

Tweede brieffragment over Verdrag van Dover

en vranckrijck naer alle Aprehensi begrip, vrees het Eens
sijn en ons beijde sulle atackeere aanvallen, daerom
ick noch beducht4angstig, benauwd ben of wij in den haech al
verseeckertveilig sulle weesen, [de vrou van ginckel]

Op 25 januari schrijft Margaretha al dat ze overweegt om naar Amsterdam te gaan in plaats van Den Haag maar ze geeft geen specifieke reden hiervoor. Die krijgen we nu wel: dat Frankrijk en Engeland een verbond hebben gesloten in het Verdrag van Dover is bekend geworden. Een diplomatische oplossing met Frankrijk lijkt niet meer een realistische kans, zo zegt Lodewijk XIV aan de Staatse ambassadeur in Parijs. De Republiek heeft hard steun nodig.

Margaretha is dus ook blij om te vernemen dat de Keurvorst Godard Adriaan genegen is. De steun van de Keurvorst is van vitaal belang. Deels omdat de keurvorst een groot leger bijeen zou kunnen krijgen en deels omdat andere Duitse edelen, zoals de Hertog van Celle en Lunenburg, zijn voorbeeld zouden volgen. Hopelijk is God met hen, zo eindigt Margaretha de brief.

Op een vooruit springend lichtbruin paard met zwarte manen en zwarte staart zit een man in harnas. Hij kijkt ons strak aan en heeft in zijn linkerhand de teugels en in zijn rechterhand een maarschalkstaf. Op de achtergrond vindt een veldslag plaats. Links boven twee engeltjes die een wapen met een staf en een kroon erboven en een (zijn?) helm vasthouden.
Frederik Willem I van Brandenburg, toegeschreven aan R. van Langenfeld. Collectie Kasteel Amerongen. Waarschijnlijk had Margaretha de Keurvorst graag zo zien aankomen…
  • 1
    continueren
  • 2
    de Duitse Hertog van Celle en Lunenburg
  • 3
    Staatse ambassadeur Pieter de Groot, gestationeerd in Parijs
  • 4
    angstig, benauwd

Een linie nabij Amerongen?

Door

Op 1 februari 2022

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 1 februari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 3 februari 1672
Lees hier de originele brief

In haar vorige brief klaagde Margaretha nog dat er in Den Haag geen vorderingen waren om de Republiek te beschermen maar er lijkt toch een heel klein beetje voortgang te zijn op militair gebied. Er wordt namelijk gekeken naar de mogelijkheid tot het opwerpen van fortificaties op verschillende plekken in de Republiek. Deze fortificaties zouden met name in de stroomgebieden van rivieren komen om zo een waterlinie te creëren.

Eerste brieffragment over de slaperdijk

… de heer van Suijlisteijn1Frederik van Nassau-Zuylestein
met den heere wurts2Veldmaarschalk Paul Wirtz en twee gekomiteerde3afgezanten
wt de provinsie van wttrecht heb aen greb Grebbedijk en

Tweede brieffragment over de slaperdijk

lans de slaeper dijck4Slaperdijk geweest om te sien of
ment daer niet soude konne fortofiseere5fortificeren, versterken
maer bevinde daer meer als Een half ijaer
warck aen vast soude sijn, daerom dat
wt de sin geset wort, voort hoor men niet
datter Eits tot teegen stant vande gedreij
– chde vijant gedaen wort, [in hollant sulle]

Fragment uit een kaart van Zuidoost Utrecht met daarop Rhenen, Veenendaal, Amerongen en Renswoude.
Fragment uit: Vltraiectvm Dominium, Guiljelmus Blaeuw / Wilhelm und Johann Blaew, 1650-1675. Collectie: Regionaal Archief Zuid Utrecht. De grens met Gelderland is roze. Helemaal rechts onderin de Grebbe en de Slaperdijk loopt van Veenendaal naar Renswoude. In deze kaart staat de Slaperdijk (nog) niet.

Veldmaarschalk Wirtz en Frederik van Nassau-Zuylestein, Heer van het buur-kasteel van Kasteel Amerongen, zijn twee van ’s Republieks voornaamste militaire bevelhebbers. De twee heren zijn op zoek naar posities die met enige versterkingen als verdedigingslinie zouden kunnen dienen, mochten de Franse troepen door de IJsellinie breken. Of de Grebbedijk en de Slaperdijk hierbij een rol zouden kunnen spelen was de vraag. De twee militairen besloten na hun onderzoek dat dit niet het geval zou zijn. Er zou namelijk nog te veel werk aan de winkel zijn.

Plattegrond met links de Utrechtse heuvelrug (Stichtse bergen). In het midden boven de Imminkhuizer Eng en midden onder Veenendaal. Rechts boven ligt Renswoude. De Slaperdijk loopt midden over de kaart van links naar rechts. Rechtsonder de inzet van de Grebbedijk met Links Wageningen en rechts de Heymenberg, de Rijn loopt boven.
Caarte vanden Slaperdijk streckende vande Stichtse bergen tot aan de hoogte van Gelderland / (met als inzet) Caarte vanden Wageningen en Grebbendyck, streckende van den Wageningen Bergh tot aan den Heymenberg of Stichtse Bergen, Justus van Broeckhuysen, 1705. Collectie: Regionaal Archief Zuid Utrecht.

Voor Margaretha zal dit mogelijk als een teleurstelling gekomen zijn. Kasteel Amerongen ligt namelijk achter beide dijken. Ook gesprekken in maart tussen de Staten van Holland en de Staten van Utrecht om in het gebied van de latere Grebbelinie een waterlinie aan te brengen liepen stuk. De enige verdediging die Kasteel Amerongen had was dus de IJssellinie waaraan zoon Godard van Ginkel gestationeerd is.

  • 1
    Frederik van Nassau-Zuylestein
  • 2
    Veldmaarschalk Paul Wirtz
  • 3
    afgezanten
  • 4
    Slaperdijk
  • 5
    fortificeren, versterken

Wat te doen, wat te doen?

Door

Op 25 januari 2022

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 25 januari 1672 Amerongen
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 1 februari 1672
Lees hier de originele brief

Ondanks de geruchten van oorlog, doet De Republiek niets. Zo velt Margaretha haar vonnis over wat er gaande is in Den Haag op het moment van schrijven. Godard Adriaan had al in november 1671 gewaarschuwd voor de Franse bedreiging maar nu, bijna drie maanden later, hebben de politici in Den Haag nog steeds niets gedaan.

Patstelling

In de Staten-Generaal heerst een patstelling tussen de prinsgezinden die Prins Willem III van Oranje willen benoemen tot Stadhouder en de Staatsen (ook wel “Loevesteiners”) die willen voorkomen dat Willem III meer macht krijgt dan strikt noodzakelijk. De Stadhouder is traditioneel gezien de opperbevelhebber van het landleger van de Republiek maar sinds de dood van Stadhouder Willem II, de vader van Willem III, is er geen Stadhouder meer noch een sterk landleger om leiding aan te geven. Nu de oorlogsdreiging steeds dichterbij komt zal er toch echt iets moeten gebeuren. Geen van beide partijen wil toegeven en de goedkeuring van de oorlogsbegroting blijft uit. Pas als deze begroting door de Staten-Generaal is kan de landelijke werving voluit van start gaan. Pas dan kan Godard Adriaan concrete beloftes doen aan de Keurvorst.

Brieffragment over de besluiteloze staten generaal

[uhEd int gemoete sien ,] ondertuschen vermeerdere
van dach tot dach de geruchte van oorlooch so dat
men schrickt daer aen te dencke en heeft men te
meer reedene daer toe vermidts men siet hier noch
so weijnich ordere op alles gestelt1orde op zaken gesteld wort, inden
haech is men noch al met het werck van sijn hoocheij2Zijne Hoogheid, Prins Willem III van Oranje
beesich dat bij hollant3de Staten van Holland en West-Friesland noch niet deur en wil in
middels wortter noch int stuck vande werfvin4werving van soldaten
en anders niets vast gestelt noch gedaen, [maer]

Veilige plek

In tegenstelling tot de Staten-Generaal blijft Margaretha niet stil zitten. Wanneer de familie weg moet vluchten uit Amerongen wil ze er voor zorgen dat ze ergens terecht kunnen. De familie heeft een huis aan de Kneuterdijk in Den Haag, een prachtig pand wat Margaretha geërfd heeft van haar oom Jacques Wijts. Maar, als de Engelse vloot de Nederlandse vloot verslaat en weet te landen in de Republiek dan ligt Den Haag onbeschermd. Den Haag is immers geen stad en heeft geen stadsmuur. Amsterdam is een veel veiligere keuze, want dat heeft wel een goede verdediging. Helaas heeft de familie daar nog geen onderkomen. Margaretha vraagt dus de drost van Amerongen om te zoeken naar een huis wat ze kan huren.

[sulle krijgen Eerment denckt] daerom ick ten
hoochste bekomert5bekommert: met zorg vervuld ben en weet niet of wij inde haech6Den Haag
al sulle verseeckertveilig weesen, heb onsen drost7een drost is een ambtenaar die een bepaald gebied bestuurd die
merge naer Amsterdam gaet last8opdracht gegeefve om
te hoore of daer niet Een huijs of Een gedeelte
van Een huijs al wast achter af voor Een
reedelijcke prijs daer wij ons soude konne be
helpe te krijgen is, Eer hijt huert sal ick
uhEd goetvinde en beliefte hier op verwachte

Hulp?

Door de patstelling in de Staten-Generaal heeft Margaretha weinig hoop dat de Republiek Frankrijk alleen aan kan. Ze sluit haar brief dus door het uitspreken van hoop in het slagen van de missie van haar man:

Brieffragment over de keurvorst staat naast de gebruikelijke afsluiting van Mijn heer en lieste hartge uhEd getrouwe wijff en dieners MTurnor

mij sal wel verlange of den keurvorst9Keurvorst Frederik Willem I van Brandenburg met ons in alliansie sal treede

  • 1
    orde op zaken gesteld
  • 2
    Zijne Hoogheid, Prins Willem III van Oranje
  • 3
    de Staten van Holland en West-Friesland
  • 4
    werving van soldaten
  • 5
    bekommert: met zorg vervuld
  • 6
    Den Haag
  • 7
    een drost is een ambtenaar die een bepaald gebied bestuurd
  • 8
    opdracht
  • 9
    Keurvorst Frederik Willem I van Brandenburg

Oorlogsvoorbereidingen

Door

Op 22 december 2021

In Oorlogsverhalen

 
       
Door Datum Plaats
Geschreven Margaretha Turnor 22 december 1671 Utrecht
Ontvangen Godard Adriaan van Reede 24 december 1671
Lees hier de originele brief

Godard Adriaan is na zijn bezoek aan de Staten Generaal weer vertrokken en Margaretha is blij dat hij veilig in Keulen is aangekomen, aan het eind van de brief wenst ze hem een goede reis, want hij moet nog door naar Berlijn. Zijn nieuwe missie is aan het hof van de keurvorst van Brandenburg. Reizen in de winter over bevroren zandwegen (waarschijnlijk meer modderwegen) is geen pretje.

Oorlogsdreiging

De heer van Ginkel (Margaretha’s zoon Godard) wordt opgeroepen om naar Wezel te vertrekken. Volgens Margaretha is hij al onder weg, maar het is raar, de compagnie heeft nog geen andere order dan gereed te staan. Volgens Willem III is het een foutje van de Raad van State geweest: het regiment moet wel gaan, maar Godard moest eigenlijk thuis blijven.

Brieffragment over Van Ginkel

[wil ons behoede,] de heer van ginckel heeft neffe1naast
andere kolonels aenschrijfvens om hem aenstont
naer weesel2Wesel een plaats in het hertogdom Kleef (hedendaags Duitsland)nabij de grens van de Republiek. De Republiek onderhoudt hier een fort aan de Rijn om het land te verdedigen te begeefve geloofve hij al op wech
is, geen kompangie hebbe alsnoch patente3Lastbrief die worden uitgegeven ten behoeve van het verplaatsen en inkwartieren van troepen
niet anders als last om haer gereet te houde
om op deerste patent binne ses Eure te mars
scheere4marcheren op peene5straffe van kassasie6Cassatie: ontslag van een officier, de heer van lan
geraeck7Frederik Hendrik van den Boetzelaar, heer van Langerak had ock ordere vande raet van staten8Raad van State, een bestuursorgaan in de Republiek
om naer weesel te gaen, dach heeft sijn hoocheijt
hem door ouwerkercke9Hendrik van Nassau-Ouwerkerk doen schrijfve dat het Een
Abuijs10vergissing bij den raet is geweest, en dat sijn reesge
ment11regiment wel sal gaen maer hij voor sijn persoon
thuijs sal maete blijfve, [op merge is den dach]

Hij is helaas al op weg en daardoor is zijn vrouw Ursula Philippota alleen thuis. Margaretha heeft haar geschreven om naar Amerongen te komen, voor het reizen over het platteland te gevaarlijk wordt door de aanhoudende vorst.

Ook Prins Willem III is actief, hij logeert weer bij Zuylestein en gaat met een aantal officieren de grens aan de rijnoevers controleren.

Brieffragment over Willem III op Zuylestein

[wil hoope het dan beeteren sal,] sijn hooch
=heijt12zijne hoogheid: prins Willem III is vandaech met Eenige offisiers hier
door gepasseert om te nacht op suijlisteijn13Kasteel Zuylestein, nabij Leersum en dus ook vlakbij Kasteel Amerongen
te slaepen en voort op de rhijn14rivier de Rijn kant de
frontiere15grenzen te be gaen besichtige, [mij sal]

  • 1
    naast
  • 2
    Wesel een plaats in het hertogdom Kleef (hedendaags Duitsland)nabij de grens van de Republiek. De Republiek onderhoudt hier een fort aan de Rijn om het land te verdedigen
  • 3
    Lastbrief die worden uitgegeven ten behoeve van het verplaatsen en inkwartieren van troepen
  • 4
    marcheren
  • 5
    straffe
  • 6
    Cassatie: ontslag van een officier
  • 7
    Frederik Hendrik van den Boetzelaar
  • 8
    Raad van State, een bestuursorgaan in de Republiek
  • 9
    Hendrik van Nassau-Ouwerkerk
  • 10
    vergissing
  • 11
    regiment
  • 12
    zijne hoogheid: prins Willem III
  • 13
    Kasteel Zuylestein, nabij Leersum en dus ook vlakbij Kasteel Amerongen
  • 14
    rivier de Rijn
  • 15
    grenzen

Pagina 11 van 12

Vorige

Volgende

Mogelijk gemaakt door WordPress & Thema door Anders Norén