Even buiten Amerongen stond van 1350 tot 1809 een galg. Hij bestond uit drie stenen zuilen die aan de bovenkant met elkaar verbonden waren. Daaraan hingen kettingen om de gestraften aan op te hangen. Een prima locatie: langs de doorgaande weg van Amerongen naar Rhenen, goed zichtbaar vanaf de Rijn. Waarom had Amerongen een galg en is deze ooit gebruikt?

Op een pad loopt een heer met een hoed, een puntbaard en een soort stok in zijn hand. Achter hem een boerenwagen waar een man naast het paard loopt met een schep op zijn schouder. Verder naar achteren een koets met een koetsier op de bok. Ver in de achtergrond de contoeren van een stad. Links op de voorgrond een galg waaraan iemand opgehangen is. De ladder staat nog tegen de galg.
Heer lopend op een landweg langs galgen, Gesina ter Borch, ca. 1654. Collectie Rijksmuseum.

Hoge Rechtspraak

In het Sticht van Utrecht werd in de middeleeuwen de hoge rechtspraak uitgeoefend door de stedelijke gerechten van Utrecht, Amersfoort, Wijk bij Duurstede en Rhenen. Het Hof van Utrecht oefende het recht uit over het grootste deel van het platteland. Daarnaast had een aantal gebieden zelf de hoge rechtspraak in handen, zoals de hoge heerlijkheden Zuylestein en Amerongen. Hét symbool van een hoge rechtsmacht in een hoge heerlijkheid, dus ook die die van Amerongen, was een galg. De galg van Amerongen stond op de Galgenberg ten oosten van de oude begraafplaats. Als een niet mis te verstaan teken dat het gerecht in Amerongen zelfs de doodstraf op kon leggen. Voor zover ik weet is in Amerongen nooit iemand aan deze galg opgehangen.

Berechtingen in Amerongen

Tekening van het heft van een zwaard, sierlijk gedraaid en bovenaan een cartouce met aan weerszijde een vogel (duif?).
Heft van het zwaard van de beul van Deventer, Frits Orloff, 1869. Collectie Rijksmuseum.

De Amerongse schepenbank bevatte de hoge rechtsmacht, wat wilde zeggen dat alle soorten delicten berecht mochten worden die in de heerlijkheid Amerongen gepleegd waren. Maar de schepenbank kon ook verdachten van misdrijven buiten de heerlijkheid Amerongen berechten. Dit gold ook voor andere schepenbanken, met als gevolg dat meerdere gerechten dezelfde verdachte wilden berechten. Dat er in de heerlijkheid Amerongen niet gemarteld werd zal misschien een praktische oorzaak gehad hebben. Martelen was de taak van de scherprechter (de beul) en die had Amerongen niet. Hiervoor moest een scherprechter uit Utrecht komen. Dat was kostbaar. Het bleef dus bij dreigen met marteling en het in de boeien zetten. Dat is één keer gebeurd, zonder dat dit tot een bekentenis leidde.

Onthoofding

Wel zijn er ten tijde van Godard Adriaan van Reede in Amerongen executies geweest. Dit betrof een onthoofding met het zwaard. Onthoofding was ‘eervoller’ dan ophanging. Eén verdachte had in Woerden een moord gepleegd. Hij werd in Amerongen gearresteerd en onthoofd. Evenals Jan Gertsz. Spijcker, schoenmaker en ongeveer 36 jaar oud, die werd beschuldigd van manslag op herbergier Cornelis Arisz Bosch in Breukelen. Ondanks de melding in het Regionaal Archief van 6 april 1687: “Gerecht committeert Godert Quint, secretaris, om met de stukken de gevangene Jan Gertsz Spijcker te transporteren naar Utrecht” vond de onthoofding op 12 april 1687 in Amerongen plaats. Ook dit hele gebeuren kostte Amerongen zoveel geld dat veroordeelden voortaan in Utrecht terecht werden gesteld.

Links een heuvelachtig landschap dat naar beneden loopt met rechts in de verte de rivier de Rijn. Aan de overkant een vlak landschap. Rechts in de verte de Cuneratoren van Rhenen met wat huizen. Rechts op de heuvel een paar windmolens, in het landschap wat daken van boerderijen en schuren. Op de voorgrond staan twee jagers met hun honden.
Gezicht op Rhenen en de Rijn vanaf de Galgenberg met op de achtergrond de Betuwe, uit het westen, prent van Hendrik Spilman naar een tekening van Jan de Beijer, ca. 1745-1755. Collectie Het Utrechts Archief.
Verder lezen
Pierson, H.M.A. (1994). De Heerlijkheid Amerongen in de 17e en 18e eeuw. Strafrechtspraak. In: Bulletin Stichting Vrienden van Kasteel Amerongen Jaargang 11, nummer 29. pp. 3-29.

Gerelateerde berichten

Auteur

  • Marion vd Hurk

    Naast mijn werk als instructeur Eerste Hulp en auteur van diverse EHBO boeken, ben ik hier sinds januari 2001 rondleider. Geschiedenis vond ik van jongs af aan boeiend en leerzaam. Het terrein van Kasteel Amerongen oplopen voelt als thuiskomen. Ik leid dan ook graag bezoekers rond in dit kasteel met zijn boeiende historie.

    Bekijk Berichten