Kasteel Amerongen
silhouette van het kasteel

Een huis vol verhalen

Koninklijke portretten

  • Koninklijke portretten

    Author

    De Romeinse keizers wisten het al: met je hoofd op een munt kon je je macht in het gigantische rijk aan iedereen bekend maken. Portretten en machthebbers gaan sindsdien hand in hand. Als vorst was het belangrijk dat iedereen wist dat jij de rechtmatige heerser was en het portret was daar in allerlei uitingsvormen een goed middel voor. Het staatsieportret bestaat nog steeds, ook al leven we in de tijd van films en reels (korte filmpjes op social media). Elke gemeente in Nederland heeft een portret van koning Willem Alexander in huis. Ook ons Huys heeft veel koninklijke portretten, dus het is de moeite waard om daar eens nader naar te kijken.

    Een jonge man met een kapsel met gestileerde krullen bij zijn oren kijkt ons aan. Hij draagt een uniform van een okergeel pak met een donkerblauwe jas met rode kraag, manchetten en voering en gouden stiksels en knopen. Om zijn middel draagt hij een oranje sjerp en een blauwe sjerp over zijn linker schouder. Hij heeft zijn linkerhand in zijn zij en in zijn rechterhand een hoed en een stok.
    Portret van Stadhouder Willem V (1748-1806), Johann Georg Ziesenis, 1668-1669. Collectie Mauritshuis. Dit is het origineel van het portret dat in het Kasteel in de eetkamer hangt.

    Er zijn vier soorten koninklijke portretten: staatsieportretten, formele portretten, populaire portretten en privé portretten.

    Staatsieportretten

    Het staatsieportret is de manier waarop een vorst, of in het geval van de Republiek, de stadhouder zich presenteert aan het volk. Van staatsieportretten werden en worden vaak veel kopieën gemaakt. De essentie van het staatsieportret is dat het macht uitstraalt en het is ook een legitimatie van die macht. Titiaan maakte een soort blauwdruk voor het staatsieportret toen hij Karel V en zijn nazaten schilderde. Vanaf dat moment werd het staatsieportret gemaakt als een portret van voren of schuin opzij en als machtssymbool werd een wapenuitrusting of een bontmantel afgebeeld.

    We hebben op het kasteel meerdere voorbeelden van kopieën van staatsieportretten. In de Republiek waren de afgebeelde machtssymbolen beperkt, want onze stadhouders hadden bijvoorbeeld geen koningsmantel.

    Op een vooruit springend lichtbruin paard met zwarte manen en zwarte staart zit een man in harnas. Hij kijkt ons strak aan en heeft in zijn linkerhand de teugels en in zijn rechterhand een maarschalkstaf. Op de achtergrond vindt een veldslag plaats. Links boven twee engeltjes die een wapen met een staf en een kroon erboven en een (zijn?) helm vasthouden.
    Frederik Willem I van Brandenburg, toegeschreven aan R. van Langenfeld. Collectie Kasteel Amerongen

    Formele portretten

    Een formeel portret wordt wel in opdracht gemaakt van de vorst, maar bij dit portret gaat het veel meer om de manier waarop de monarch zichzelf ziet (of hoe de kunstenaar hem ziet). De nadruk kan dus liggen op zijn (of haar) carrière, op uiterlijke kenmerken of op kwaliteiten die de geportretteerde zichzelf toedicht. Een mooi voorbeeld hiervan zijn de portretten van de keurvorst en zijn vrouw boven de schouwen van de grote zaal. Frederik Willem laat zich hier als militair en ruiter afbeelden. Ook de portretten van James II en Charles II in de grote zaal kan je zo zien. Zij zijn daarop afgebeeld als lid van de Orde van de Kouseband, niet primair als koning of staatshoofd.

    Een oudere man met een grijze snor en baard en een hoed op loopt met een stok. Zijn linker hand zit in de zak van zijn jas.
    Ex-keizer Wilhelm II met nieuwe baard, Ruben Velleman, 1919. Fotocollectie Het Leven (1906-1941), bron: Het Geheugen (Delpher)

    Populaire portretten

    Niet alle portretten van een koninklijk hoofd worden in opdracht van het koningshuis gemaakt. Eigenlijk kan iedereen die dat wil een portret van een staatshoofd maken. Het woord populair staat dan niet voor de hoeveelheid likes, die bijvoorbeeld een selfie met Maxima op social media krijgt, maar op het feit dat het om meer algemene, wijd verbreide afbeeldingen gaat. Dus de selfie met Maxima kan wel een populaire foto zijn, ook zonder likes. Een andere belangrijke categorie populaire portretten zijn natuurlijk de spotprenten. Het belangrijkste populaire portret waarbij Kasteel Amerongen een rol speelt is misschien wel de foto die door de journalist van Het Leven in oktober 1919 vanaf een hooiwagen over de muur van keizer Wilhelm II gemaakt werd.

    Privé portretten

    Tot slot is er een categorie portretten waarvan het nooit de bedoeling was dat het publiek die portretten zou zien: de privé portretten. Vroeger werd er veel getekend en geschilderd. Zowel onder de koninklijke familie zelf als onder het personeel waren waarschijnlijk goede tekenaars aanwezig. Met de opkomst van de fotografie kwamen daar ook de privé kiekjes bij. Er zijn ook voorbeelden bekend van privé bedoelde portretten die gemaakt zijn door hofschilders. Zo lieten zowel Keizerin Sisi als Koningin Victoria zich voor hun man portretteren met hun haren los in plaats van keurig in de plooi.

    In de tijd dat de keizer op Amerongen woonde zijn er ook foto’s binnen de muren van het kasteel gemaakt waar hij op staat, maar die geen publiek doel hadden. De foto’s van het houtzagen in de tuin door de keizer en zijn aanwezigheid op de bordesfoto bij het huwelijk van Elisabeth zijn als privé portretten te beschouwen.

    ObjectMakerDateringMateriaalVaste plek (Atlantis)
    Portret van Stadhouder Frederik HendrikIn de stijl van Van MiereveltOlieverf op doekGrote zaal 23 (0896)
    Portret van Prins MauritsIn de stijl van Van MiereveltOlieverf op doek Grote zaal 2 (0895)
    Portret van Willem van OranjeIn de stijl van Van MiereveltOlieverf op doekGrote zaal 8 (0892)
    Portret van koning-stadhouder Willem IIIJ.H. BrandonOlieverf op doek Grote zaal 12 (0897)
    Portret van koning-stadhouder Willem IIIKopie naar G. Kneller20e eeuwOlieverf op doekGalerij 20 (0900)
    Portret van Stadhouder Willem VNaar Ziesenis
    Olieverf op doek    		Eetkamer 2 (0911)
    Portret van Frederik Willem, keurvorst van BrandenburgToegeschreven aan R. LangenfeldOlieverf op doekGrote zaal 24 (0904)
    Portret van keizer Wilhelm IIR. HahnOlieverf op doekKoningskamer 19 (0950)
    Portret van keizerin Auguste VictoriaA. Kalbach naar P.A. de Lázsló20e eeuwOlieverf op doekKoningskamer 4 (0951)
    Portret van Jacobus II StuartNaar G. KnellerOlieverf op doekGrote zaal 3 (0916)
    Portret van Charles II Stuart Naar P. LelyOlieverf op doek Grote zaal 16 (0913)

    Gerelateerde berichten

    Lees verder: Koninklijke portretten
  • Gipsen portret van een vrouw met opgestoken krullen.

    De buste van Mary

    Author

    In de hal van Kasteel Amerongen pronken de bustes van Queen Mary II en stadhouder Willem III. Ze zijn symmetrisch geplaatst in nissen. Ze dateren uit de 18e eeuw en zijn gemaakt van gips. Het was gebruikelijk voor adellijke huizen om bustes van belangrijke bondgenoten of vorsten te hebben. Zo konden de gasten van het kasteel, die binnenkwamen in de hal, gelijk zien aan welke kant de bewoners stonden.

    Rombout Verhulst

    Deze beelden zijn waarschijnlijk een afgietsel of in ieder geval een kopie van de marmeren bustes gemaakt door de kunstenaar Rombout Verhulst (1624-1698). Deze bevinden zich nu in het Mauritshuis in Den Haag. Het koninklijk echtpaar had deze beelden besteld voor Paleis Soestdijk, dat ze lieten verbouwen en dat in 1678 voltooid werd.

    Buste van een jonge vrouw met krullen. Ze draagt een parelketting en een jurk met een wijdvallend décolleté.
    Buste van Mary II Stuart, Rombout Verhulst (atelier van), 1683. Collectie Mauritshuis.
    Jonge vrouw zit naar links gedraaid. Ze draagt een rode jurk met een breed décolleté. Om haar nek een parelketting. Haar haar is opgestoken maar bovenop haar hoofd heeft ze bruine krullen. Achter haar staat een vaas met rozen.
    Queen Mary II, Sir Peter Lely, 1677. Collectie: National Portrait Gallery.

    Het gezicht van Mary

    Volgens de literatuur is de gelaatsexpressie in het beeld van Mary ondermaats. Dat het geen goede weerspiegeling is van de werkelijkheid is te wijten aan het feit dat het niet naar het leven is gebeeldhouwd, maar naar een geschilderd voorbeeld. Het gaat om een schilderij in Paleis het Loo, gekopieerd naar een werk van Peter Lely (1618-1680) uit 1677. De gelijkenissen zijn opvallend. Het bescheiden glimlachje, het kapsel, de parelhalsketting en zelfs het ontwerp van de jurk komt overeen. De schilderijen van Peter Lely van Willem III en Mary II zijn waarschijnlijk gemaakt ter gelegenheid van hun huwelijk.

    ObjectMakerDateringMateriaalVaste plek (Atlantis)
    Buste van Mary II Stuart (1662-1694)18e eeuwGipsHal 33 (0032)

    Gerelateerde berichten

    Lees verder: De buste van Mary
  • Het gezicht van een jonge keizer in wit marmer

    Het geschenk van de keizer

    Author

    In 1918 stortte het Duitse keizerrijk in en vluchtte de keizer naar Amerongen. In eerste instantie was graaf Bentinck niet echt blij met het nieuws, maar hij voelde zich toch enigszins verplicht om de keizer te ontvangen, aangezien hij lid was van de Johannieterorde en de keizer het hoofd van die orde was. De afspraak was dat de keizer een paar dagen op Amerongen zou verblijven. Het wachten op enige zekerheid over de verblijfstatus en het vervolgens zoeken van een eigen huis en de verbouwing daarvan, duurden zo lang dat de keizer uiteindelijk anderhalf jaar bij graaf Bentinck heeft gelogeerd.

    Een jonge man met een grote snor staat in een interieur met een hoge boog, een marmeren vloer en pilaren. Hij is gekleed in een wit pak met grote epauletten. Over het pak draagt hij een kuras met daarop verschillende ordetekens. In zijn linker hand heeft hij een zwaard, in zijn rechter hand een maarschalkstaf. Hij draagt hoge zwarte, glimmende laarzen. Naast hem op een tafel liggen een troon en een scepter.
    Portret van Keizer Wilhelm II van Duitsland, Max Kohner, voor 1900. Collectie: Museo Nacional de San José. Bron foto: wikimedia.

    Als dank voor het aangenaam verpozen

    Als dank voor de goede zorgen, schonk de keizer onder andere een martiale buste van zichzelf als jonge keizer. De levensgrote buste is van marmer. De keizer is weergegeven met het kuras van het Regiment Gardes du Corps en een paradehelm. In het beeld is de keizer omhuld door een mantel en draagt hij een keten van waarschijnlijk de Orde van de Zwarte Adelaar. Verder zijn er onderscheidingen zichtbaar van de Johannieter Orde.

    Staatsiebuste?

    De buste is heroïsch en statig van karakter. Als dit beeld een schilderij zou zijn, dan zou het wellicht lijken op het portret van de keizer, geschilderd door de Duitse kunstschilder Max Koner (1854-1900). Koner schilderde meerdere staatsieportretten van de keizer. Op het hier afgebeelde schilderij is zichtbaar hoe de lange mantel de keizer omhult. De buste is zoals eerder benoemd van marmer en er is geen kleur zichtbaar. Door naar het portret van Koner te kijken, komt het beeld misschien iets meer tot leven.

    Keizer Wilhelm II staat in uniform en met helm met een vogel erop tussen verschillende standbeelden die verschillende kanten van hem belichten: de prediker, Aegir, de kruisridder, de Oranjevorst, de veldmaarschalk, de schilder, de reiziger, de vredesengel, de civilisator, de gepantserde vuist, Arion en de emperator. Onder de tekening staat: KEIZER WILHELM : "Hoe zal de beeldhouwer mijn veelzijdigheid in één standbeeld kunnen vereenigen?"
    Keizer Wilhelm zijn standbeeld voor de Ruhmeshalle ontwerpend, Johan Braakensiek, 1901. Collectie Rijksmuseum. Onder de afbeelding de tekst KEIZER WILHELM : “Hoe zal de beeldhouwer mijn veelzijdigheid in één standbeeld kunnen vereenigen?”. Bij de verschillende standbeelden: de prediker, Aegir, de kruisridder, de Oranjevorst, de veldmaarschalk, de schilder, de reiziger, de vredesengel, de civilisator, de gepantserde vuist, Arion en de emperator.

    Gerelateerde berichten

    Lees verder: Het geschenk van de keizer
  • Twee ruiterportretten: links Willem III en rechts Lodewijk XIV

    Willem III tegen Lodewijk

    Author

    In het Huys is de hoeveelheid portretten van Stadhouder Willem III opvallend. In de Grote Zaal hangt hij niet voor niets naast Godard van Ginkel. De carrière van Van Ginkel is nauw verbonden met het levensdoel van Willem III. Ook in het archief zijn brieven van en aan Stadhouder Willem III aanwezig.

    Willem III en Lodewijk XIV waren elkaars tegenpolen, maar ze waren ook aan elkaar overgeleverd en groeiden naar elkaar toe. Of zoals Luc Panhuysen het in zijn boek ‘Oranje tegen de Zonnekoning’ zo mooi omschrijft: ‘Lodewijk werd de muur waartegen Willem als een klimop uit de schaduw zijn weg omhoog vond’ (p. 14).

    Jeugd

    Het begon al bij hun respectievelijke geboortes. Willem III werd onder een ongelukkig gesternte geboren of, zoals hij zelf zei: “Ik ben in tegenspoed geboren en opgevoed.” De wieg van Willem III was gewikkeld in zwart doek, de ramen waren verduisterd en er klonk geweeklaag en gehuil want zijn vader Willem II was acht dagen eerder overleden. Bij de geboorte van Lodewijk XIV daarentegen ontstond er spontaan een volksfeest. Hij werd le Dieudonné, het godsgeschenk genoemd. In feite werd Willem zonder macht in het vooruitzicht geboren, immers het stadhoudersschap was afgeschaft, terwijl Lodewijk al van meet af aan als kroonprins werd voorbereid op een glorieus koningschap.

    Portret van de Dauphin van Frankrijk, de latere Lodewijk XIV, Anoniem, tussen 1638 en 1639. Foto: Tylwyth Eldar. Collectie: Grand Palais Rmn (Chateaux de Versailles)
    Portret van een jongetje in een geel jurkje met een wit lijfje en een wit schort. Hij draagt een blauwe sjerp, een wit kapje met daarop een zwarte hoed met veren. Hij staat naast een sinaasappelboompje in een pot en heeft een sinaasappel vast. Voor hem een klein hondje dat naar hem op kijkt.
    Portret van Willem III (1650-1702), Prins van Oranje, als kind, Adriaen Hanneman (1604–1671), 1654. Collectie: Rijksmuseum.

    Fysiek

    Ook lichamelijk en geestelijk verschilden ze sterk van elkaar. Willem III oogde bij zijn geboorte zwak en fragiel. Het ziet er niet naar uit dat hij lang te leven zou hebben. Hij werd door zijn moeder Piccinino genoemd, kleintje. Lodewijk XIV werd in blakende gezondheid geboren met rode wangen en een grote eetlust! Willem III had erg korte benen, een vergroeiing van de wervelkolom en leed aan chronische astma. 

    Een man gekleed in geel (goud?) met een hoofddeksel met stralen en veren. Een lijfje met gepofte mouwen en langs de hals en de schouders nog meer stralen, op de buik een zon. Een rokje met nog meer stralen en afgezet met groene stenen. Strakke kousen, net onder de knie en op de schoen zitten nog meer zonnen.
    Kostuum voor de Zon, gedanst door Lodewijk XIV, in het ballet Le Nuit, 1654, uit: Costumes du Ballet intitulé : “La Nuit,” représenté à la Cour en 1653. Collectie: Bibliothèque nationale de France, département Estampes et photographie.

    Lodewijk XIV werd omschreven als “zo knap als een engel’ en heel innemend. Een uitstekend danser. Op veertienjarige leeftijd had hij zes verschillende rollen in het Ballet van de Nacht. Zijn laatste rol was die van de opkomende zon. Aurora, de dageraad, kondigt hem aan: “De zon die mij opvolgt, is de jonge Lodewijk”. Ook hun karakters verschilden: Willem opvliegend, zwijgzaam en ongeduldig, Lodewijk met “een zelfbeheersing uitzonderlijk voor zijn jaren”.

    Hofleven

    Het hofleven van beide heren had niet meer verschillend kunnen zijn. Lodewijks hofleven was vol pracht en praal en was vanaf zijn ontwaken tot zijn naar bed gaan strak geregisseerd. Hij had een minutieuze dagindeling. Zoals de de zon zijn baan volgt, zo strak is de dag van de zonnekoning vastgelegd. Altijd waren er hovelingen aanwezig. Willem trok zich daarentegen het liefst terug. Hij hield er een sobere hofhouding op na. Als hij toch in het openbaar moest verschijnen, betoonde hij zich zeer zwijgzaam en hield hij het zo kort mogelijk.

    Jacht

    Maar er waren niet alleen maar verschillen. Lodewijk en Willem deelden een grote passie voor paardrijden en met name voor de jacht te paard, de parforce jacht. Lodewijk liet op Versailles verschillende jachtterreinen aanleggen. Willem liet de Veluwe naar voorbeeld van Versailles met koningsallées inrichten. Wat grootte en allure betreft kon hij het Versailles van Lodewijk natuurlijk niet evenaren maar zijn fontein op Het Loo was wél hoger dan enig fontein van Versailles! Beide heren bleven tot op hoge leeftijd en ondanks hun steeds slechter wordende gezondheid jagen. Willem III zou het uiteindelijk zelfs fataal worden. De verwondingen na de val van zijn paard zouden hem doen overlijden. Zijn lichaam was toen echter al een bouwval. De val was de genadeklap.

    Een schilderij waarvan ongeveer de helft blauwe lucht met witte en donkere wolken en de andere helft een heuvelachtig landschap met bomen. Links steekt een grote boom af tegen de lucht, rechts is heel in de verte een kasteel te zien. Middenvoor is een groep ruiters te zien waarvan een jager op een wit paard duidelijk het middelpunt vormt. De andere jagers zijn rondom de jager op het witte paard gegroepeerd en kijken allemaal naar hem. De jagers zijn gekleed in vermoedelijk 17de eeuwse kledij. Rechtsonder in het schilderij, achter de jagers staan jachthonden, de meeste met bruin/witte vlekken, te wachten.
    Een jachtscène met prins Willem III, Dirk Maas, vóór 1692. Collectie Paleis Het Loo. Bron: RKD.

    Voor het vaderland

    Het belangrijkste dat Willem en Lodewijk gemeen hadden was hun levensmissie om hun land veiliger te maken. Bij de totstandkoming van deze missie zouden deze twee tegenpolen elkaar regelmatig tegenkomen op de Europese slagvelden. Godard van Ginkel heeft gedurende zijn carrière in het Staatse leger veelvuldig de gevolgen hiervan ondervonden. Hij heeft vele veldslagen geleid maar niet altijd tot zijn genoegen zoals te lezen is in de brief die hij aan zijn moeder stuurde. Nadat hij moe en ziek van een veldslag thuis was gekomen, schreef hij haar: “De billen zijn zo teer dat ze het galopperen niet nog verdragen kunnen”. Hoe het verder ging met die billen, staat in een ander verhaal te lezen.

    Tegenstanders

    Lodewijk XIV was acht jaar ouder dan Willem III en had zijn sporen op het slagveld al verdiend, toen Willem III op het toneel verscheen. Lodewijk nam Willem aanvankelijk niet helemaal serieus, Hij beschouwde hem eerst als een lastige vlieg, maar begon allengs meer respect voor hem te krijgen en hem uiteindelijk als gelijkwaardig te beschouwen. Maar dan zijn we alweer wat jaartjes verder.

    Willem III echter zag Lodewijk XIV vanaf het begin als grote bedreiging. Hij was zeer bevreesd voor de oorlogszucht van Lodewijk. En terecht natuurlijk. Lange tijd zou Lodewijk een grote dreiging vormen niet alleen voor Nederland, ook voor andere Europese landen. De machtsbalans in Europa dreigde verstoord te raken. 

    Man ten voeten uit naar rechts gedraaid met lang donker haar. Hij draagt de Engelse kroningsmantel met hermelijnen voering over zijn schouder. Hij draagt een blauwe mantel met bruine band tot zijn kuiten, witte kousen en schoenen met gespen met juwelen. Hij draagt een riem met een zwaard, een kanten sjaaltje en de keten van de orde van de kousenband met Joris en de draak. Recht op de table de kroon en de rijksappel. De regalia liggen op een oranje gordijn. Links achter een pilaar met daarachter een uitzicht op bomen en een zonsondergang.
    Portret van Koning Stadhouder Willem III, naar G. Kneller, 20e eeuw. Collectie Kasteel Amerongen.
    Statieportret van een oudere Lodewijk XIV. Onder een imposante zwarte krullenpruik een oud gezicht. Lodewijk draaagt een grote blauwe mantel met gouden fleurs de lis. De mantel valt open zodat je de hermelijnen voering ziet en zijn elegante benen die in strakke witte kousen zitten. Zijn linker hand heeft hij vlak boven zijn zwaard in zijn zij, zijn rechter hand leunt op een stok.
    Lodewijk XIV, Hyacinthe Rigaud, 1701. Collectie Louvre.

    Koningen

    Toen Willem III koning van Engeland geworden was, bleek hij ook een heel ander soort koning te zijn dan Lodewijk. Niet een absolutistische maar een constitutionele monarch. Niet katholiek maar protestant. Lodewijk zag zichzelf als ‘Rex Christianissimus’, door God zelf aangewezen. Willem stelde daar de ‘Rex Protestantissimus’ tegenover, door het parlement benoemd. Toen in 1697, bij de Vrede van Rijswijk, Willem III officieel als koning van Engeland werd erkend, “Willem, koning bij de Gratie Gods”, was hij in aanzien gestegen bij Lodewijk. Niet door de hand van de mens, c.q. het Engelse parlement, maar door de hand van God tot koning benoemd. Ook aan het hof van Lodewijk begon de ster van Willem III te rijzen: 

    Wat een duivelse kerel is die Prins van Oranje, die in zijn eentje heel Europa in beweging zet! Wat een ster! 

    Madame De Sévigné, p. 360

    Nalatenschap

    Ook in wat zij als erfenis aan hun land en volk achterlieten, verschilden Willem en Lodewijk. Lodewijk liet een zeer verarmd land achter met een groot verschil tussen arm en rijk, hetgeen een goede voedingsbodem zou worden voor de Franse Revolutie.

    Willems erfenis pakte vooral voor Engeland goed uit: de protestantse troonopvolging was veiliggesteld in de Act of Settlement. Met de Bill of Rights was een aanzet gegeven tot de constitutionele monarchie. Niet voor niets hebben de Engelsen het zelf over de Glorious Revolution! Hiermee sloeg Engeland een tegengestelde richting in aan die van Frankrijk.

    De Republiek echter heeft minder geprofiteerd van Willems erfenis. De dynastieke opvolging was niet goed geregeld, zodat na het overlijden van Willem III het Tweede Stadhouderloze Tijdperk begon. Door het economisch sterker geworden Engeland werd de concurrentiepositie van de Republiek verzwakt, hoewel ze nog wel relatief welvarend zou blijven. Dit was de prijs die ze moest betalen voor haar veiligheid. Want evenals zijn tegenpool Lodewijk XIV had Willem III zijn land veiliger achtergelaten. Missie geslaagd dus!

    Kaft van het boek Oranje tegen de Zonnekoning van Luc Panhuysen

    Luc Panhuysen

    Ik heb mij bij het schrijven van dit verhaal gebaseerd op ‘Oranje tegen de Zonnekoning’ van Luc Panhuysen. Natuurlijk zijn er, zoals altijd bij geschiedenis ook andere invalshoeken mogelijk. Maar de combinatie van de ‘grote’ geschiedenis met de ‘kleine levensportretten’ sprak mij bijzonder aan.

    ObjectMakerDateringMateriaalVaste plek (Atlantis)
    Portret van koning-stadhouder Willem III (1650-1702)Anoniemca. 1700GravureHal (0009)
    Portret van koning-stadhouder Willem IIIGerard Sibelius1755-1785GravureHal (0020)
    Borstbeeld van koning-stadhouder Willem IIIkopie naar Rombout Verhulst18e of 19e eeuwGipsen busteHal (0029)
    Portret van Willem Henrijk van OranjeRomeyn de HoogheGravureDepot (0339)
    Portret van Willem IIIJohannes de RamGravureGalerij (0443)
    Sijn K.H. Wilhelm HenrickRomeyn de Hooghe1675Gravure Galerij (0472)
    Portret van Prins Willem III op ovaal paneel gevat in driehoekige sopraporte versieringOlieverf op houtGalerij (0642)
    Portret van Guillaume Henry Prince d’Orange18e eeuwGravureHal (0748)
    De gelukkige ontsnapping van Koning-stadhouder Willem IIIWilliam Giller, naar Abraham Cooper1848GravureDepot (0751)
    Portret van koning-stadhouder Willem IIIJean Henri Brandonca 1699Olieverf op doekGrote zaal (0897)
    Dubbelportret van stadhouder Willem III en Hans Willem BentinckWillem Sonmans of J.F. van Douven1675Olieverf op doekGalerij (0898)
    Portret van stadhouder Willem III (1650-1702)Caspar Netscher (mogelijk naar)1675-1685Olieverf op doekLange gang (0899)
    Portret van Koning-Stadhouder Willem IIIG. Kneller (kopie naar)Olieverf op doekGalerij (0900)
    Portret van koning-stadhouder Willem III (1650-1702)Olieverf op doekGrote zaal (0901)
    Portret van Prins Willem IIIAbraham Stork1704GravureDepot (1383)
    Archiefstukken
    HUA1001.2750 Brief afkomstig van koning Willem III gericht aan Margareta Turnor als antwoord op haar gelukwensen met de overwinning van zijn leger in Ierland, 1691
    HUA1001.2774 Brief van Margareta Turnor gericht aan koning Willem III met mededeling van het overlijden van haar echtgenoot, (1691). Minuut
    HUA1001.2863-2866 Correspondentie met stadhouder Willem III, later koning van Engeland, 1671-1691 (Godard Adriaan)
    HUA1001.3189 Willem III, stadhouder-koning en koningin Maria van Engeland, 1674-1691 (Godard van Reede van Ginkel)
    GA0613.3810 Willem III, prins van Oranje-Nassau, koning-stadhouder, 1675, 1702. (Godard van Reede van Ginkel)

    Gerelateerde berichten

    Lees verder: Willem III tegen Lodewijk

  • De cadeaus van de keurvorst

    Author

    Op het schilderij boven de schouw in de grote zaal is Frederik Willem I, keurvorst van Brandenburg te zien. Waarom hangt deze Duitse vorst, die voortleeft onder de naam “De Grote Keurvorst” op zo’n prominente plek in het kasteel?

    De keurvorst en de brand

    In het rampjaar 1672 zit Godard Adriaan van Reede in Berlijn met een diplomatieke missie. Hij heeft de opdracht om de keurvorst te bewegen militaire steun te verlenen aan de Republiek in de oorlog tegen Frankrijk. Daar in Berlijn krijgt Godard Adriaan in maart 1673 het ontstellende bericht dat zijn kasteel in Amerongen door de Fransen tot de grond toe is afgebrand. Zonder twijfel heeft hij de keurvorst dit verteld, want de persoonlijke verhouding met de keurvorst is zonder meer vriendschappelijk.

    Een groot, roze, barok paleis. Het heeft een kelderverdieping en daarboven twee verdiepingen. In plaats van een trap heeft het een helling naar de beletage zodat je met de koets voor kunt rijden. Het paleis heeft een groen dak met op de rand allemaal beelden. Voor het paleis ligt een groot plein waarop mensen flaneren, zowel lopend als te paard. Er komt net een koets met zes paarden voorrijden.
    Uitzicht op het Potsdammer stadspaleis vanuit de lusthof, Andreas Ludwig Krüger naar Johann Friedrich Meyer, 1790. Collectie Potsdam Museum.

    Pruisisch hout

    Als wordt overgegaan tot de herbouw van het kasteel, maakt de keurvorst een genereus gebaar. Hij schenkt ‘800 sware bomen Timmerhout‘ uit de Pruisische bossen. Bovendien betaalt hij de transportkosten van het in 12 kisten verpakte Saksisch marmer, waarmee de schoorsteenmantels in de Grote Zaal zullen worden gemaakt.
    De keurvorst leeft mee met de bouw, want als hij in 1675 op doorreis is naar Den Haag, doet hij Amerongen aan om zich persoonlijk op de hoogte te stellen van de vorderingen van de bouw.

    Een brede rivier met op de achtergrond de grote kerk van Dordrecht. Links voor twee mannen op een vlot van gigantische boomstammen. Rechts een roeibootje en voor het vlot twee zeilbootjes.
    Vlotter voor Dordrecht, Albert Cuyp, 17de eeuw. Collectie Städelmuseum Frankfurt am Main. Op de voorgrond een vlotter, zo vervoerde men hout in de 17e eeuw.

    Paarden en honden

    Timmerhout en vrachtkosten zijn niet de enige geschenken geweest van de keurvorst. Boven de ingang van de bibliotheek hangt een sjabrak. Dit prachtig rijk versierde zadeldek is eveneens een cadeau van de keurvorst.
    Daarnaast weten we dat de keurvorst zijn vriend in elk geval nog twee jachthonden voorzie van met goud bewerkte halsbanden en en ring met diamant cadeau deed. En -last but not least- schonk de keurvorst, aldus de overlevering, een schilderij van zichzelf en zijn vrouw Dorothea. En die hangen nog steeds boven de schouwen van de grote zaal.

    Zo’n voorname vriend is wel een mooie plek waard in deze Grote Zaal!

    Op een vooruit springend lichtbruin paard met zwarte manen en zwarte staart zit een man in harnas. Hij kijkt ons strak aan en heeft in zijn linkerhand de teugels en in zijn rechterhand een maarschalkstaf. Op de achtergrond vindt een veldslag plaats. Links boven twee engeltjes die een wapen met een staf en een kroon erboven en een (zijn?) helm vasthouden.
    Frederik Willem I van Brandenburg, toegeschreven aan Rutger van Langevelt (toegeschreven aan). Collectie Kasteel Amerongen
    ObjectMakerDateringMateriaalVaste plek (Atlantis)
    Portret van Friedrich Wilhelm van Brandenburg (1620-1688)Rutger van Langevelt (toegeschreven aan)Olieverf op doekGrote zaal (0904)
    Portret van keurvorstin Dorothea van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg (1636-1689)Rutger van Langevelt1683Olieverf op doekGrote zaal (0905)
    Brandenburger sjabrak van fluweel met zilverborduurselonbekendFluweel met zilverborduurselHal (0636)

    Gerelateerde berichten

    Lees verder: De cadeaus van de keurvorst
  • Een man met een hoed met een veer met de tekst Willem 3 Koninck van Groot Brittagne, Vranckryck en Yerland.

    Willem III koning van Frankrijk?

    Author

    Op de Galerij, bij het raam aan de oostzijde, hangt een gravure waarop Willem III staat afgebeeld. In de tekst eronder wordt deze prins van Oranje koning van Frankrijk genoemd. Hoe zit dat?

    Portret van Koning-Stadhouder Willem III naar rechts galopperend op een paard. Op de achtergrond is een strijd gaande.
    Willem III, koning van Engeland, Frankrijk en Ierland, Stadhouder en Kapitein Admiraal Generaal der Verenigde Nederlanden, Johannes de Ram. Collectie Kasteel Amerongen.
    Een koning ten voeten uit met een blauwe mantel met daarop een wit wapen met een rood kruis. Onder de mantel draagt hij een tuniek verdeeld in vier vlakken: links boven en rechtsonder blauw met gouden fleur de lis en de andere twee vlakken rood drie gouden draken.
    Koning Edward III (1312-1377), William Bruges, ca. 1430/1440-1450. Uit: Bruges Garter Book (Bruges’ Boek van de Orde van de Kousenband), 1430. Collectie: British Library, Bron: Wikimedia Commons.

    Een uitstervende lijn

    Het begon allemaal met Edward III (1312-1377), die op 15 jarige leeftijd koning van Engeland werd. Zijn moeder was de dochter van Filips IV, ook wel Filips de Schone genoemd1Niet te verwarren met de Bourgondische Philip de Schone!, de machtige koning van Frankrijk. Toen diens  derde zoon, koning  Charles IV, kinderloos stierf was de troon vacant. Een neef van Edward, Filips VI van Valois, werd toen koning van Frankrijk. Zijn vader Karel was de broer van Filips de Schone.

    Of toch niet?

    Edward had bezittingen in Frankrijk en erkende aanvankelijk de heerschappij van Filips VI. Toen Filips echter Edward’s goederen in Aquitanië verbeurd verklaarde veranderde dat. Deze voelde zich, als leenman, ontslagen van de eed van trouw aan zijn leenheer, de koning van Frankrijk. Hij overwoog toen zijn eigen kansen op de troon van Frankrijk, hij was immers meer een rechtstreekse afstammeling van Filips de Schone dan zijn neef.

    Stamboom met daarin de verhouding van Edward III en Filips VI tot Filips IV.
    Afstamming van Edward III van Filips IV, fragment uit Stamboom van het Franse Koningshuis. Bron: Wikipedia

    Koning Edward van Frankrijk

    Op 26 januari 1340 hakte Edward de knoop door en presenteerde hij zichzelf in Gent als koning van Frankrijk met een nieuw wapen, waarin de Franse lelie was opgenomen. Verschillende Vlaamse edelen erkenden hem als koning van Frankrijk.

    Dit was effectief het begin van de Honderdjarige Oorlog (1337-1453). Edward boekte aanvankelijk wel succes in de strijd, maar verloor uiteindelijk de oorlog. De Fransen bleven achter hun eigen landgenoot en koning staan.

    Middeleeuwse tekening van ridders met witte kruisen op de borst die een stad belegeren. Ze hebben kruisbogen, speren en zwaarden.
    Slag bij Jargeau, afbeelding uit Vigiles de Charles VII door Martial D’Auvergne, 1484-1485. Collectie Bibliothèque National de France.

    Blijvende claim

    Toch hielden de opeenvolgende Engelse koningen vast aan hun claim tevens koning van Frankrijk te zijn. Die traditie zette Willem III dus voort toen hij koning van Engeland werd. Dit duurde tot aan het bewind van George III die, toen in 1801 het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Ierland werd gesticht, zijn aanspraak op de Franse troon liet vallen.

    Johannes de Ram

    De kunstenaar Johannes de Ram, van wiens hand een plattegrond van de stad Amsterdam in het Rijksmuseum hangt, heeft een mooie gravure gemaakt van Willem III op zijn paard. In februari 1689 waren deze prins en zijn vrouw gekroond tot koning en koningin van Engeland.

    Prent van de Westminster Abby met daarin willem onder een baldakijn met allemaal mannen om zich heen en Mary bij de troon. Overal zijn mensen te zien, de meesten met een taakje.
    De kroning van Willem en Mary tot koning en koningin van Engeland, Anoniem, 1689. Collectie Rijksmuseum.

    Letterlijke tekst

    De tekst onder de gravure luidt:
    Wilhelmus 3, Koninck v. Groot Brittagne Vranckrijck en Yerland
    Stad-houder Capiteijn Admiraal Generaal der Vereenigde Nederlanden
    Cum Privilegio Ordinum Hollandiæ et Westfriſiæ (met toestemming van de Staten van Holland en West-Friesland).

    Letterlijke tekst onder de gravure
    ObjectMakerDateringMateriaalVaste plek (Atlantis)
    Portret van Koning-stadhouder Willem IIIJohannes de RamDrukinkt en papierGalerij 57 (0443)
    BronnenFeiten
    Wikipedia (2020). Lijst van koningen van Frankrijk. Benaderd 14 juni 2020.Volgorde van Franse koningen, Engelse aanspraken op de Franse troon
    Wikipedia (2020). Edward III Engeland. Benaderd 14 juni 2020.
    Koops, Enne (2020). Honderdjarige oorlog tussen Engeland en Frankrijk. Op: Historiek. Benaderd 14 juni 2020.Oorzaken van de 100-jarige oorlog
    Engelse aanspraken op de Franse troon

    Gerelateerde berichten

    Lees verder: Willem III koning van Frankrijk?
  • De keizer temidden van zijn man officiers en graaf Bentinck voor de deur van Kasteel Amerongen

    De aankomst van de keizer op Amerongen

    Author

    Op de vlucht vanuit Spa en als keizer onderdak zoeken in Nederland, het zal voor Wilhelm II een vreemde gewaarwording zijn geweest. De keizer had er een lange reis met de koninklijke trein vanaf Eijsden op zitten. Hij werd in Maarn in de druilerige regen door Graaf van Aldenburg Bentinck met de auto opgehaald. Zowel onderweg in de trein als in Maarn lieten mensen duidelijk van zich horen en lieten hun afkeer blijken. Zijn leven zou, toen hij eenmaal op het kasteel verbleef, binnen afzienbare tijd ingrijpend veranderen. Bij het kasteel aangekomen werd hij op de bovenbrug ontvangen door Elisabeth, de dochter van de graaf. Elisabeth had na het overlijden van haar moeder een representatieve taak gekregen en ondersteunde haar vader op dit vlak. De zinnen die hij bij aankomst tegenover Elisabeth uitsprak zou hij nog vele malen in monologen (meestal in de bibliotheek) herhalen: Hij had de oorlog niet gewild en de schuld lag niet bij hem.

    Kasteel Amerongen: vreemd, maar toch vertrouwd

    Hij bleek meer te hebben met het kasteel dan aanvankelijk gedacht. Dat zal hem goed gedaan hebben. Hij zag namelijk in de Grote Zaal een voorvader van hem afgebeeld op een schilderij (Frederik Willem, Keurvorst van Brandenburg) en bovendien zag hij door de ramen de Rijn liggen (de verbindingsader van Duitsland en Nederland). De keurvorst werd door zijn huwelijk met de dochter van stadhouder Frederik Hendrik de stamvader van de Duitse Oranjes. De Keizer was ook trots op deze afstamming. Op een aantal schilderijen staat hij afgebeeld met een oranje sjerp over zijn schouder. In het kielzog van de keizer was een groot gezelschap militairen en ondersteunend personeel meegekomen. Zij werden elders in Amerongen gehuisvest en in de eerste weken gingen velen weer terug naar Duitsland. Zijn vrouw Auguste Victoria kwam eind november 1918 ook naar Amerongen.

    Keizer Wilhelm II staat in uniform en met helm met een vogel erop tussen verschillende standbeelden die verschillende kanten van hem belichten: de prediker, Aegir, de kruisridder, de Oranjevorst, de veldmaarschalk, de schilder, de reiziger, de vredesengel, de civilisator, de gepantserde vuist, Arion en de emperator. Onder de tekening staat: KEIZER WILHELM : "Hoe zal de beeldhouwer mijn veelzijdigheid in één standbeeld kunnen vereenigen?"
    Keizer Wilhelm zijn standbeeld voor de Ruhmeshalle ontwerpend, Johan Braakensiek, 1901. Collectie Rijksmuseum. Onder de beelden: de Oranjevorst, de Civilisator, de Vredesengel.

    Langere logeerpartij

    Het verblijf van de Keizer op het kasteel werd langer dan eerst de bedoeling was. Het duurde uiteindelijk anderhalf jaar. De belangrijkste reden voor een verlenging van het verblijf op het kasteel is niet de historische verwantschap geweest. Het was met name de ligging en de veiligheid die het kasteel bood. Bentinck ging er vanuit dat het verblijf slechts een aantal dagen zou duren. Hij had onder druk van de Nederlandse regering ingestemd met de komst van de keizer. Het lidmaatschap van de Johannieter Orde van zowel de graaf als de keizer heeft een belangrijke rol gespeeld. Nu er sprake was van een langer verblijf waren de kosten voor Bentinck een grote last. Na lange onzekerheid kwam de Nederlandse staat hem daar uiteindelijk in tegemoet. Toen de keizer na anderhalf jaar vertrok naar Doorn is het contact met de graaf en zijn familie gebleven. Ze bezochten elkaar nog regelmatig.

    Gerelateerde berichten

    Lees verder: De aankomst van de keizer op Amerongen