Van secreet naar poepdoos

Het sanitair en de hygiëne in vroegere tijden zijn zaken waar menig bezoeker in geïnteresseerd is. Bij oude middeleeuwse kastelen had je de zogenaamde secreten, een uitbouw die boven de gracht hing. Op de afbeelding van Roghman van het oude kasteel zie je bovenaan, rechts naast de toren, zo’n secreet zitten. Een secreet had zo zijn voordelen: het was hygiënisch en je had weinig schoon te maken. Toch waren er ook belangrijke nadelen: het was koud en het veroorzaakte tocht in huis.

Bij het huidige kasteel zie je zulke uitbouwen niet meer aan de buitenkant, dus kennelijk zijn de gewoontes veranderd. Margaretha schrijft dan ook op 21 oktober 1676 aan haar man:

[slaen om dat die muere out sijn,] het sec
=kreet dat inde toorn kamer is geweest wort
nu wt geruijmt en opgehaelt om daer
door de waterloosine vrij en lijber te
maecken, [het heeft hie twee daegen]

Wat ze bedoelt met het vrij en liber maken van de waterlozing snap ik niet helemaal, maar ik weet wel zeker dat er geen secreet meer zit in de torenkamer (nu de Gobelinkamer). De grote vraag is natuurlijk wat dan het alternatief was.

Privaathuisjes en po’s

Een alternatief voor een secreet was een privaathuisje. Dat is een apart huisje achter het huis boven een watertje of een beerput. Vaak was dit privaathuisje ook binnendoor bereikbaar, bijvoorbeeld vanuit de keuken. In Amerongen is zo’n privaathuisje niet bekend. Zelfs als een huis zo’n privaathuisje had, dan nog waren er vaak ook nog diverse po’s in huis aanwezig. Die po’s stonden meestal in de buurt van een bed en in die zin is de situatie in de Lodewijkskamer met de po’s en het stilletje heel traditiegetrouw. Zo’n po op de kamer is natuurlijk vooral ’s nachts handig, maar hoe ze dat in Amerongen dan overdag deden?

Gêne

In de 17e eeuw bestond er nog lang niet zoveel gêne over de verschillende lichaamsfuncties als nu en het kon best dat er op allerlei plekken versies van een po beschikbaar waren. Ook tijdens het eten stond men rustig op om zijn behoefte te gaan doen. Soms stond zo’n po eenvoudig achter een gordijn, soms was er een speciaal kastje voor. Er ontstaan dan ook allerlei vormen van poepdozen, kakstoelen en chique kisten. De grote vraag is natuurlijk of dat in Amerongen ook zo was.

Plattegronden

Op vroege plattegronden van het huis zijn details opgenomen die zouden kunnen duiden op aparte ruimtes die we nu wc of toilet kunnen noemen. Onder de tussenlandingen van de bediendentrappen aan de noordkant staat onder elke trap een rondje getekend. Nou is een directe verbinding naar de gracht of een beerput daar niet heel handig, maar er zitten wel ramen die open kunnen. Van daaruit kan je de stinkende inhoud natuurlijk zo in de gracht gooien. Of hier daadwerkelijk poepdozen en aanverwanten gestaan hebben, zullen we waarschijnlijk nooit met zekerheid weten. Als ze er wel gestaan hebben, vind ik het een slimme oplossing voor een onwelriekend probleem.

Hygiëne

Ik noemde in het begin de hygiëne van het secreet, maar hygiëne was toen natuurlijk nog geen bestaand woord. In 1775 is in Engeland een patent genomen op een watercloset met de afvoerbuis in U-vorm. Daar staat water in, zodat de stank gescheiden wordt van de ruimte. Er waren toen natuurlijk nog geen riolen. In 1832 was er een grote cholera-uitbraak in Nederland. Men dacht dat cholera zich verspreidde door de lucht. Pas in 1854 ontdekt John Snow dat besmet water cholera veroorzaakte. Met die ontdekking kwam de ontwikkeling van hygiënische toiletten in een stroomversnelling.