De opa van Henriette, een liefdesbaby?

Onze Henriette van Nassau-Zuylestein was de kleindochter van een bastaard. Hoe ging men vroeger eigenlijk om met kinderen die buiten de echt geboren werden?

Margaretha had het, nog vol van ergernis, neergepend in een brief aan haar liefste hartje. Ze schreef dat de heer van Zuylestein die dinsdag getrouwd was met zijn Engelse dame. Op weg naar Leersum ging het er zo ongehoord aan toe dat velen er schande van spraken.

Jane Wroth en Willem van Nassau-Zuylestein

Een maand eerder was de hofdame van prinses Mary Stuart II bevallen van een dochter. In die tijd noemde men ngehuwd zwanger gekscherend: ‘met de prins de Maas over zijn geweest’. Deze 22-jarige ‘lady Jane’ liet het aan haar dominee over om de vader van de gebeurtenis, maar ook van zijn vaderschap, in kennis te stellen. De jonge vader was Willem van Nassau-Zuylestein, de buurman van Margaretha. Het stel heeft de daarop volgende jaren een rijke kinderschare voortgebracht. Twee van hun dochters, Henriette en Maria, zijn later getrouwd met kleinzonen van Margaretha! Je kunt zeggen dat alles op zijn pootjes is terecht gekomen nu een stabiel huisgezin is gevormd na de onstuimige Haagse periode van vrijage en vrolijk feesten.

Gered?

Heeft de 19-jarige Jane Wroth of Durrance (een juff. Van mevrou de prinses, genaemt meestres Raet), geluk gehad? Had zij bijvoorbeeld getuigen, of waren de jongelui echt verliefd en wilde de vader zijn pasgeboren dochter koste wat kost wettigen door zijn vriendin te trouwen? Wij weten het niet, maar je kunt je wel voorstellen dat het heeft gespannen in de familie!

Oranjes en Nassaus

Je kunt ook zeggen dat er sprake lijkt van een trend, in elk geval bij de Oranjes en de Nassaus, waarbij men het kennelijk niet zo nauw nam met de mores van het huwelijk. Denk aan Willem de Zwijger, die een bastaardzoon heeft gehad, maar ook Maurits, die nooit is getrouwd, maar vele kinderen heeft verwekt. Zijn broer Frederik Hendrik had, voordat hij met Amalia trouwde, al een bastaardzoon bij de dochter van de burgemeester van Emmerik. Deze zoon is Frederik van Nassau-Zuylestein, de grootvader van Henriette van Nassau-Zuylestein. Over hem kan men zo zijn bedenkingen hebben, omdat hij er van wordt verdacht in het complot te hebben gezeten van de moord op de gebroeders de Witt.

De kerk

Maar werd dit buitenhuwelijkse “rollebollen” niet door de kerk bestraft? De regels waren toch streng? Nou, de regels omtrent het huwelijk stonden ver af van de praktijk. Overigens, vóór het concilie van Trente (1545 – 1563), was het huwelijk niet zozeer geënt op het sacrament, maar op het gezamenlijke huishouden van één man en één vrouw. Twee mensen beloofden elkaar trouw en sliepen met elkaar. Daarmee was het huwelijk in feite voltrokken. Later pas werden de touwtjes strakker aangetrokken.

Adellijke bastaards

En zo gebeurde het dat (adellijke) vaders hun bastaardzonen evenzeer gekoesterden als hun andere, wettige, kinderen. Voor een erfenis kwamen ze overigens zelden in aanmerking, maar hun liefhebbende vader kon ze wel ‘in het zadel helpen’. In de voetsporen van hun vader konden ze dan net zo goed een glansrijke carrière maken. Zoals Frederik van Nassau-Zuylestein, de bastaardzoon van Frederik Hendrik, die op 16-jarige leeftijd door zijn vader werd beleend met Zuylestein en ook nog eens door zijn vader tot kapitein van de infanterie van het Staatse leger is gemaakt.

Waarschijnlijk waren ‘sommige dieren meer gelijk dan andere’, en zeker de adel had een bijzondere positie, want ze wilde nog al eens trouwen met een neef of nicht. De kerk beschouwde dit als incest . Waarschijnlijk verschilde de omgang met bastaardkinderen ook per vader en of het kind een zoon of dochter was. De praktische moraal was duidelijk een andere dan de formele moraal. Het heeft in elk geval mooie verhalen opgeleverd.

Ziet u een keer een wapen dat net even afwijkt van dat van de andere familieleden, of loopt er een schuine streep door: Let op, het betreft hier een ‘bâtarde!’