Op de portretten in het Huys komen we allerlei kragen uit de 17de eeuw tegen. Niet alleen bij de collectie Wijts, maar ook op de portretten van de familie Van Reede en hun vriendenkring.
Plooienkraag en platte kraag
Een kraag uit de 17de eeuw associëren we meestal met de beroemde molensteenkraag. Als je googled op ‘kragen’ en ’17de eeuw’ kom je ook weinig anders tegen. Wil je online een kraag kopen, bijvoorbeeld voor een gekostumeerd bal of om Sinterklaas te vieren, dan kom je vaak alleen bij deze vorm of een variant daarvan uit. Toch klopt dat niet helemaal met de werkelijkheid in de 17de eeuw. Er waren allerlei kragen en als we ons richten op de kragen die werden afgebeeld op schilderijen, zoals bij ons in Huys, dan komen we naast de plooienkraag, waarvan de molensteen een bepaalde variant is, vooral allerlei platte kragen tegen. Dat komt veel meer voor dan de beroemde molensteen. Over die platte kragen later meer.
Maken en dragen
De kragen op de portretten uit de 17de eeuw waren vaak gemaakt van de kostbaarste stoffen: fijn linnen (batist), afgezet met kant. De bekende witte molensteenkraag is een variant van de plooikraag, ook wel pijpenkraag of lubbenkraag genoemd. De overeenkomst is dat al die vormen bestonden uit een groot stuk batist, van soms wel 15 meter lang, dat gewassen, gebleekt, gesteven en geplooid moest worden. Een secuur en tijdrovend werkje. Bovendien moest dat bij elke wasbeurt opnieuw gebeuren, dus waren er meerdere kragen nodig als je er een beetje netjes uit wilde blijven zien. Uiteraard was daardoor het bezit en gebruik ervan alleen voor de welgestelden weggelegd.
Aanvankelijk waren de geplooide kragen klein, stijf en regelmatig geplooid, maar ze werden in de loop van de jaren allengs groter, rommeliger (lubbiger) en meer versierd. De kragen werden soms zo groot dat ze met een metalen draadwerkje, de portefraes, moesten worden ondersteund. Dat was een soort ijzeren vlechtwerk, afgezet met zilver- of gouddraad. Ook werden er wel kragen met meerdere lagen gemaakt. Een mooi voorbeeld is bijgaande portret door Jan van Ravesteyn van de Prinses van Ligne. Ravesteyn schilderde ook een aantal portretten in ‘onze’ collectie Wijts.
Mode
De witte plooikraag was een mode van het Spaanse hof in de 16de eeuw en die mode raakte langzamerhand uit gedurende de jaren dertig van de 17de eeuw. Zij werd vervangen door de Franse mode: de platte kraag in allerlei varianten. Uiteraard gebeurde dat het eerst bij de jeugd. Dan konden ze het haar ook langer dragen, want dat kwam dan niet meer in de knoop met die kraag. De conservatief ingestelde Nederlanders hielden het nog een tijdje vol.
Het is dan ook grappig om te zien dat de beide vormen voorkomen op de werken van bekende 17de-eeuws meesters als Hals en Rembrandt. Ze komen zelfs voor op hun schilderijen van na 1625, rond dat jaar verandert de kragenmode1Er zijn echter ook portretten van voor 1625 waarop reeds platte kanten kragen te zien zijn, bijvoorbeeld op het Huwelijksportret van Isaac Massa en Beatrix van der Laen door Frans Hals (1622). Zie bijvoorbeeld De Magere Compagnie (Hals, 1637) en De Nachtwacht (Rembrandt, 1642), waarop meerdere vormen naast elkaar zijn afgebeeld.
Plooikragen in huis
De plooienkraag komen we in het Huys op veel plaatsen tegen. In de collectie Wijts komen er meerdere voor. Zo zien we een prachtig portret van Jacques Wijts zelf waarop hij is afgebeeld met een dubbele plooikraag, afgezet met spitse kant (1627, helaas nu in depot). Op een later portret (1630-1635) is Wijts afgebeeld met een platte kraag. Verder zien we meerdere officieren met een plooikraag (in de lange gang). Er zijn zowel stijve als slappe varianten te zien in de collectie, allen van voor 1630. Op basis van de vorm van de kragen is trouwens de hele serie gedateerd op ca. 1635 door Jhr. Frits van Kretschmar, die daar apart een studie van maakte, waarin hij alle kragen uitvoerig beschrijft. Opvallend is bijvoorbeeld die van Sir George Hollis, door Kretschmar omschreven als liggende plooikraag afgezet met rand van spitse kant. Het is dus geen platte kraag!
Op de meeste portretten van de familie van voor 1625 zien we dus de molensteenkraag, vaak zowel bij de man als de vrouw. We vinden ze in de hal, in de lange gang, in de grote zaal en op de galerij. Zie voor de collectie Wijts het rijtje hieronder. Maar in de collectie van het Huys zijn er meer te zien, bijv. bij de voorouders van Godard Adriaan. Mooie voorbeelden zijn de dubbelportretten van zijn overgrootouders Goert van Reede en Geertruyd van Nyenrode en van zijn betovergrootouders Adriaan van Reede en Lucia van Goor.
Kortom: aan de kragen zien we vaak al in welke tijd de afgebeelde personen leefden of wanneer hun schilderij gemaakt werd, vóór het begin van de 17de eeuw (1625) of later.
Plooikragen in de collectie Wijts
Object | Maker | Datering | Materiaal | Vaste plek (Atlantis) |
Jacques Wijts | Michiel van Mierevelt | 1627 | Olieverf op paneel | Depot (0919) |
Daniel Vitenval du Voysin (?-1629) | Jan van Ravesteyn | 1628 | Olieverf op paneel | Hal West 38 (0942) |
Olieverf op paneel | Lange gang Middenwest 33/ West 48 (0938) | |||
Guillaume de Preit (?-1596) | Groep Ravesteyn | Olieverf op paneel | Lange gang 42 (0935) | |
Adolf van Meetkerken | Olieverf op paneel | Lange gang Middenwest 27 (0925) | ||
Margaretha van Lichtervelde (1549-1591) | 16e eeuw | Olieverf op paneel | Lange gang Middenwest 30 (0926) | |
Dubbelportret Jan Wijts en Margaretha van Lichtervelde | 1550-1599 | Olieverf op doek | Lange gang Zuidwest 6 (0922) | |
Werner van den Houte (?-1607) | t.g.a. Jan van Ravesteyn | 1635 | Olieverf op paneel | Korte gang Zuid 20 (0933) |
Peter von Sedlnizky (1549-1610) | t.g.a. Jan van Ravesteyn | 1600-1624 | Olieverf op paneel | Korte gang zuid 17 (0936) |
Sir George Hollis (1575-1626) | t.g.a. Jan van Ravesteyn | ca. 1625 | Olieverf op paneel | Korte gang zuid 20 (0932) |
Plooikragen bij de familie van Reede
Object | Maker | Datering | Materiaal | Vaste plek (Atlantis) |
Dubbelportret Adriaan van Reede en Lucia van Goor | t.g.a. Gerard Hoet | Olieverf op doek | Galerij West 67 (0803) | |
Dubbelportret Goert van Reede en Geertruyd van Nyenrode | 17e eeuw | Olieverf op doek | Lange gang Noordwest 66 (0821) | |
Frederik van Reede (1550-1611) | t.g.a. Gerard Hoet | Olieverf op doek | Galerij Zuid 30 (0806) | |
Cornelia van Oostrum (? – 1600) | t.g.a. Gerard Hoet | Olieverf op doek | Galerij Noord 32 (0807) | |
Cornelia van Oostrum (? – 1600) | Olieverf op paneel | Hal Noord 54 (0842) |
Vorstelijke plooikragen
Object | Maker | Datering | Materiaal | Vaste plek (Atlantis) |
Prins Willem van Oranje Nassay (1533-1584) | Olieverf op doek | Grote Zaal Oost 8 (0892) | ||
Louise de Coligny (1555-1620) | Olieverf op doek | Grote Zaal Oost 14 (0894) | ||
Prins Philip Willem van Oranje Nassau (1554-1618) | naar Jan van Ravesteyn | Olieverf op doek | Grote Zaal Oost 21 (0891) | |
Prins Maurits van Oranje Nassau (1567-1625) | Olieverf op doek | Grote Zaal Oost 2 (0895) |
Geef een reactie