• Eerste Münsterse Oorlog

Het graafschap Zutphen hoorde van oudsher bij het bisdom Münster en de bisschop van Münster mocht zich heer van Borculo noemen. In de 17e eeuw maakte bisschop Christoph Bernard van Galen aanspraak op het richterambt van Borculo. De bisschop stond bekend als een oorlogszuchtige ruziezoeker en had zelfs zijn eigen bisschopsstad Münster met geweld moeten innemen.

Kaart van de lage landen met van Noord naar Zuid en van West naar Oost: Utrecht, Osnabrück, Münster, Doornik, Kamerijk, Keulen, Terwaan, Atrecht, Trier
Bisdommen in de Nederlanden voor 1559, Hans Erren, 2014. Bron: Wikimedia Commons.

Borculo

In 1665 zag Van Galen zijn kans schoon. Gesubsidieerd door de Engelse koning Karel II stak hij in september 1665 met een leger de grens over. Hij veroverde enkele steden in de Achterhoek en Twente. Borculo viel op 29 september. Maar von Galen was niet tevreden met alleen Borculo. Hij maakte ook aanspraak op streken in Gelderland en Overijssel en zelfs in Groningen en Friesland. Die behoorden volgens hem tot het bisdom Münster. Johan Maurits van Nassau Siegen kreeg van de Staten Generaal het bevel over het Staatse leger in het oosten, maar dit leger was sterk verwaarloosd.

Aan de bovenrand van het papier een kasteel met een gracht eromheen, daaromheen huizen met een wal en een gracht en twee porten. Het water stroomt verder naar beneden. Onder het kasteel staat Borculoo. Het water stroom vanaf het kasteel verder naar beneden. Rondom de  gracht om het dorp staat een watersysteem getekend.
De Berkel beneden Borculo, Nicolaas van Geelkerck, 1642. Collectie Gelders Archief.

Helaas

Nadat Doetinchem en Lochem waren bezet trok de bisschop naar het noorden en viel de versterking Bourtange aan. Zonder succes overigens. De Keurvorst van Brandenburg ging zich ermee bemoeien, de subsidie door Karel II werd gestopt en in april 1666 werd de vrede van Kleef getekend.

Plattegrond van het Noordoostelijk deel van Gelderland. Links boven het Scholt ambt van Zutphen, rechts daarvan het Scholtambt van Lochem en helemaal rechts de heerlijkheid Borkulo. Onder Zutphen en Lochem het Landdrostambt van Zutphen. Rechts daarvan, onder Borkulo de Heerlijkheid Lichtenvoorde. Tussen Borkulo en Lichtenvoorde ligt een klein rond gebied: het Gebied van Grol. Links tegen de IJssel aan liggen nog het Rigterambt van Doesburg en de Bannerij van Baar en Lathum. Rechts daarvan de Bannerij van ’s-Heerenberg, de Bannerij van Wisch en de Heerlijkheid Breedevoort. Het kwartier wordt omsloten door (van het westen met de klok mee): ’t kwartier van de Veluwe, de provincie van Overijssel, Munsterland, de heerlijkheid Anhold en het land van Kleef.
Nieuwe kaart van’t kwartier Zutphen, Jacob Keizer (kaart), Isaäc Tirion (uitgever), 1741. Collectie Universiteitsbibliotheek Bern.

Terugtocht

In het leger van de bezetter heerste honger en ziektes, zoals de pest. Hierdoor werd de terugtocht versneld. Helaas had ook nu weer de bevolking op het platteland het meest te lijden gehad, niet alleen van de troepen van de vijand, maar ook van de bondgenoot. Deze bondgenoot was Lodewijk XIV die weliswaar hulptroepen had gestuurd, maar pas nadat de Münstersen al lang weer naar eigen land waren vertrokken. Deze Franse troepen bleven nog lang hangen. Er werd geklaagd dat deze Franse helpers de boeren “seer qualijk hadden getracteert en de boerinnen al te wel!”
De inval demonstreerde pijnlijk het gebrek aan gevechtskracht van het Staatse leger.

Tekening van een boerderij met een strooien dak. In het raam boven de voordeur zit een oude man. Voor de gesloten voordeur staan twee soldaten met een boomstam klaar om de deur in te slaan. Naast de boerderij staan twee soldaten met geweren en zit er één op de grond zijn geweer te controleren. Achter de soldaten met de boom twee soldaten te paard. Ook met hun geweer in de hand.
Plunderende soldaten bij een boerenwoning, Adriaen van de Velde, 1669. Collectie Rijksmuseum
BronnenFeiten
Veendammer (2016). Opening expositie eerste Münsterse oorlog. Nieuwsblad van het Noorden. Benaderd: 2 februari 2022Honger en pest onder de Munsterse troepen
Poelhekke, J.J. (1975). Geschiedenis van Gelderland. Boek II: 1492-1795. Zutphen: De Walburg Pers.blz. 205 en verder: Het leger werd versterkt onder leiding van Johan Maurits
Panhuysen, Luc (2009). Rampjaar 1672, Hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte. Amsterdam: Atlas Contact.blz. 79: Neutrale politiek tijdens de Ware Vrijheid leidt tot afname van de stijdbaarheid van het leger.
Wikipedia (2021). De Eerste Munsterse oorlog. Benaderd: 2 februari 2022Inval door Bernard von Galen in september 1665

Gerelateerde berichten

Dit verhaal is deel 1 van 1 in de serie Rampjaar: Tweede Münsterse Oorlog