Meermalen geeft Margaretha Turnor in de brieven aan haar man aan dat het zo koud tijdens de winter is, dat de inkt bevriest op haar ganzenveer terwijl ze aan het schrijven is. Zoals zij schrijft: ’tis so scherp kout dat door vorst de pen geen int mee wil geefve’. Dat was overigens wel voor een deel verklaarbaar door de inkt waar men destijds gebruik van maakte. Die was dikker dan tegenwoordig. De gevolgen daarvan kun je ook in de originele brieven zien. De nette letters worden door de bevriezing een soort hanenpoten en de onregelmatige aanvoer van de inkt maakt de brief vlekkerig. Ook haar handen worden zo koud dat het ondoenlijk is de pen vast te houden.

Brief met veel vlekken en doorgedrukte inkt.
Brief van Margaretha aan Godard Adriaan van 18 januari 1884. Het is zo koud dat er geen inkt meer uit haar pen komt. Collectie Huisarchief Kasteel Amerongen, Utrechts Archief.

Inkt

Het was niet zo dat je inkt en een pen simpelweg in de winkel kocht. Inkt werd gemaakt van galnoten uit de eik, ijzersulfaat en arabische gom. Dit is de zogenaamde ijzer-gallusinkt. Het gebruik van deze ingrediënten voor schrijfinkt dateert al van de Romeinen, maar echt heldere recepten zijn vanaf de vierde/vijfde eeuw beschikbaar. De inkt is van zichzelf vrij kleurloos, maar door het oxideren van de ijzersulfaat aan de lucht, wordt de inkt kort na het schrijven donkerder. Doordat de inkt waterbestendig is en goed zichtbaar blijft, is dit ruim 1400 jaar de belangrijkste schrijfinkt. Voor vulpennen is de inkt alleen niet geschikt.

Eenvoudige rechte pen, die alleen bestaat uit de schacht van de veer. De punt van de schacht is schuin afgesneden.
Ganzenveren pen uit het Behouden Huys, 1596-1597. Collectie Rijksmuseum

Ganzenveer

Ook het maken van een pen van een ganzenveer koste arbeid en tijd. Dat deed men al vanaf ongeveer 700. De veer moest liefst zo vers mogelijk zijn en dus werd deze ook wel van levende ganzen geplukt. De gans staat onder andere symbool voor de kracht van de communicatie. Een schrijfveer wordt gemaakt van een slagpen van meestal een gans, maar het kon ook een andere grote vogel zijn. Men kende ook zwanenveren, die beter maar ook duurder waren. Aardig om te vermelden is dat de ganzenveer (opgevolgd door de kroontjespen) nog steeds gebruikt worden voor kalligrafie en superieur geacht wordt boven de metalen pennen. Wil je heden ten dage in stijl schrijven, maar wel op gemakkelijke wijze, koop dan een ganzenveer met ballpoint vulling.

Stappenplan voor het snijden van een ganzenveerpen. Links de drie vier sneden die nodig zijn, rechts de verschillen die nodig zijn voor naar links hellend, in het midden en naar rechts hellend. Midden op het papier staat een geometrische figuur. Boven en onder horizontaal een mes.
Snijden van een ganzenveer, Simon Frisius, Jan van de Velde (I), 1608. Collectie: Rijksmuseum.
Archiefstukken
HUA1001.2726Brief van 1/11 januari 1681: ‘den int bevriest mij so inde pen dat ick niet meer kan schrijfve’
HUA1001.2727 Brief van 18/8 januari 1684: ’tis so scherp kout dat door vorst de pen geen int mee wil geefve’
Brief van 5 februari 1684: ‘den int bevriest mij so inde pen dat niet langer schrijfve kan’

Gerelateerde berichten