Je denkt misschien dat alles wat er in een kasteel aan de muur hangt, keurige kunstwerken zijn. Kunstwerken die echt bedoeld zijn om in een lijst aan de muur te hangen. Helaas, ik moet je teleurstellen. In de hal hangt een gravure van Willem III die gewoon uitgeknipt is. Ik bedoel niet die tegenover zijn buste, die lijkt op Hans van Willigenburg, maar een kleinere, die tussen de kachel en het bordenrek hangt. Hij is toegeschreven aan Sibelius en zou gemaakt zijn aan het eind van de 17e eeuw. Alleen wordt Sibelius pas in 1735 geboren. Kortom: werk aan de winkel!
Akte met portret
Veel gravures zijn ook in het bezit van andere en grotere musea. Dus ik begon met zoeken op Willem III en Sibelius bij het Rijksmuseum en de National Portrait Gallery. Ik vond Willem III en ik vond Sibelius, maar geen match. Via het zoeken op de afbeelding kwam ik, volkomen onverwacht, bij het archief van Berkshire terecht. Op een verder volledig oninteressante akte (overdracht van onroerend goed) staat precies hetzelfde portret als bij ons in de hal hangt. Hoezo? Waarom?
Versierde hoofdletter
Als je goed kijkt naar de afbeelding, dan zie je dat de versiering rondom het portret eigenlijk een heel erg versierde G is, de G van Gulielmus, Willem in het Latijn. Het kalligraferen en versieren van hoofdletters gebeurde natuurlijk al voor en in de middeleeuwen in handgeschreven boeken (monnikenwerk). In Engeland was het indertijd gebruikelijk dat een akte met een portret van de koning begon. Dit portret van Willem III (of hier natuurlijk eigenlijk William III) past perfect in die traditie. Het artikel over de akte laat in het midden of de akte gekalligrafeerd is of dat het een prent is. Het vermoeden is dat er lege aktes met het portret van de koning voorgedrukt werden, die vervolgens door de ambtenaren en notarissen ingevuld konden worden.
Robert White
De akte uit Berkshire is van 1689. Toen was Willem III nog een vrij ‘verse’ koning van Engeland. We weten nu ook vrij zeker dat de gravure niet van Sibelius is, want die was toen nog niet geboren. Als je verder zoekt, vind je de prent vaker en dan wordt hij toegeschreven aan Robert White. Op de prent zelf staat ook “R. White sculp.” (gegraveerd door R. White). Op gravures staat er dan meestal bij naar welk schilderij of naar welke afbeelding de gravure gemaakt is. Dat is hier niet zo. Een hint hiervoor vinden we op een andere gravure van Willem III, te vinden in het British Museum. Dit is een afbeelding van Willem III die gemaakt is door een zekere Robert Sheppard in 1735. In de hoek van de print staat R White ad vivum, in Latijn: R. White, naar het leven. Dat staat dus voor: naar een portret gemaakt door Robert White bij het leven van de geportretteerde. De prent zelf is een spiegelbeeldversie van de onze. Dat is logisch, want als je de prent namaakt en dan vervolgens afdrukt staat hij in spiegelbeeld.
Uitgeknipt
Als je goed op onze prent kijkt (online is handiger dan in het echt) zie je dat er rode lijntjes door de print lopen. Als je nu nog eens hier boven naar de akte uit Berkshire kijkt, dan zie je dat de opmaak van de akte met rode lijnen gemaakt is. Bij de National Portrait Gallery hebben ze een vergelijkbare gravure en die heeft ook van die rode lijntjes. Bij die prent zie je zelfs nog het eerste woord dat ze geprobeerd hebben te verwijderen. Waarschijnlijk zijn deze prenten dus uit een akte geknipt en vervolgens als prent verkocht.
De conclusie is dan ook, dat we mogen aannemen dat we ook bij ons te maken hebben met een uitgeknipt stuk van een akte met het portret van Willem III, een portret dat oorspronkelijk gemaakt is door R. White.
| Object | Maker | Datering | Materiaal | Vaste plek (Atlantis) |
|---|---|---|---|---|
| Portret van koning-stadhouder Willem III | Robert White | 1689 | papier, drukinkt | Hal (0020) |
| Portret van koning-stadhouder Willem III (1650-1702) | Anoniem | ca 1700 | papier, drukinkt | Hal (0009) |
