Dame met hondje

In de lange gang hangt een schilderijtje van een dame met een hondje. De afgebeelde dame is gekleed in een gele japon en draagt daar een rode sluier overheen. Zij is driekwart naar rechts gedraaid en kijkt de toeschouwer aan. Naast haar staat een tafel met een groen tafelkleed met daarop een hondje, dat door de dame wordt aangehaald.

In de 17^e eeuw werd aan zo’n hondje een symbolische betekenis toegekend: het zou verwijzen naar huwelijkse trouw en waakzaamheid. Volgens deze symboliek zou de afgebeelde mevrouw getrouwd zijn. Het schilderij is niet gesigneerd en we hebben op kasteel Amerongen geen pendant, een schilderij dat erbij hoort, bijvoorbeeld van een echtgenoot.

De afgebeelde dame is gekleed in een gele japon en draagt daar een rode sluier overheen. Zij is driekwart naar rechts gedraaid en kijkt de toeschouwer aan. Naast haar staat een tafel met een groen tafelkleed met daarop een hondje, dat door de dame wordt aangehaald. — Waarschijnlijk Reiniera van Reede, toegeschreven aan M.L.A. Clifford. Collectie Kasteel Amerongen.

Reiniera of toch niet?

Wie is de mysterieuze dame op het schilderijtje in de lange gang en wie heeft het geschilderd? Gidsen Gerrit van Die, Anne-Marie Klavers en Petra Peterse hebben hier onderzoek naar gedaan. De aanleiding was de ervaring met een bezoekster die het schilderij meende te herkennen uit haar familie. Zij was compleet verrast toen zij het op Kasteel Amerongen terugzag. De bezoekster kende het als een schilderij dat bij haar moeder thuis hing. Daar ging het door voor Eleonora Sophie Borre van Amerongen. Bovendien was er nog een pendant, nl. een portret van haar man, gouverneur-generaal Van Imhoff, mogelijk de echtgenoot van de dame.

In de informatie voor gidsen staat dat de afgebeelde vrouw Reiniera van Reede (1672 – 1747) is en de vermeende schilder is M.L.A. Clifford. In eerdere documentatie voor gidsen van Kasteel Amerongen (2020) wordt echter de naam van haar jongere zus Dorothea van Reede (1685 – 1743) genoemd. Ook al verwarrend.

Wie is de dame met het hondje op het portret?

Zwartwit foto van een schilderij. Een man met een grote pruik staat driekwart naar rechts gedraaid. Hij wijst naar rechts Op de achtergrond twee pilaren en rechts een schip. — Portret van mogelijk Godard Adriaan van Reede (1674-1730), toegeschreven aan M.L.A. Clifford. Bron: RKD.

Zwartwit foto van een schilderij. Een dame in een lange jurk staat voor een interieur. Rechts van haar staat een tafeltje met daarop een hondje dat met zijn voorpoten op haar handen leunt. Links op de achtergrond een formele tuin met een lange vijver. — Portret van mogelijk Maria van Nassau-Zuylestein (1687-1765), toegeschreven aan M.L.A. Clifford. Bron: RKD

Verschillende portretten

De onderzoeksgroep heeft geïnventariseerd welke schilderijen lijken op onze dame met het hondje en welke namen daarbij horen. Bij het Rijksinstituut voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) zijn, inclusief ons portret, drie versies van de dame met een hondje terug te vinden. Twee daarvan hebben een pendant met een man erop. Ook bij deze portretten werden allerlei verschillende namen gegeven, maar een naam die de aandacht trok was de naam ‘mogelijk Maria van Nassau Zuylestein’. De man op de bijbehorende pendanten is dan ‘mogelijk Godard Adriaan van Reede’.

De identiteit van de geportretteerde is gebaseerd op de gelijkenis met een ander portret, dat ook een pendant heeft. Ook deze portretten zijn toegeschreven aan M.L.A. Clifford. De houding van de geportretteerden is net iets anders, maar de portretten lijken inderdaad veel op elkaar. Deze portretten zijn volgens de RKD in privébezit en het bleek onmogelijk om ze te traceren.

Portret ten voeten uit van een man met een grote witte pruik. Hij staat naar rechts gekeerd en hij heeft een rode mantel over zijn arm. Op de achtergrond een landschap. — Portret van Godard Adriaan van Reede, toegeschreven aan M.L.A. Clifford. Bron: RKD

Portret van een vrouw in een gele jurk, met een blauwige doek over haar schouder. Ze staat naar rechts gekeerd en leunt met haar arm op een fontein. Op de achtergrond een landschap. — Portret van Maria van Nassau-Zuylestein, toegeschreven aan M.L.A. Clifford. Bron: RKD.

Is het dan wel Maria van Nassau-Zuylestein?

In het onderzoek zijn nog andere portretten van Maria van Nassau-Zuylestein bekeken. Natuurlijk is er het portret dat in onze eigen collectie in de eetkamer hangt. Ook dit heeft een pendant: Godard Adriaan hangt aan de andere kant van de ruimte. Daarnaast blijkt er in de Menkemaborg een portret van Maria van Nassau-Zuylestein te hangen en ook dat portret heeft een pendant. Daarnaast zijn er een paar miniaturen bekend. Alleen op uiterlijke kenmerken was het niet mogelijk een eenduidige conclusie te trekken. Daarom is bij alle portretten naar de herkomst gekeken en zijn er genealogische gegevens uitgezocht om te kijken of het op basis van vererving logisch was dat de portretten hun huidige eigenaar hadden. Harde gegevens zijn er niet, maar het is wel aannemelijk dat de dame met het hondje Maria van Nassau-Zuylestein is.

Clifford

De veronderstelde schilder, Clifford (1670-1738), is op Amerongen bekend van de plafondschildering in de Grote Zaal. Hij heeft meer portretten van de familie Van Reede gemaakt met sterk overeenkomende stijlkenmerken. In de kastelen Heeze en Middachten hangen vergelijkbare portretten die wel door Clifford zijn gesigneerd. Dat alles maakt aannemelijk dat Clifford de schilder is, maar er zijn geen gegevens gevonden om dat met bewijzen te kunnen staven.

Conclusie

Uit dit onderzoek blijkt hoe lastig het is om de feiten boven water te krijgen en om harde conclusies te trekken als er geen eenduidig bewijsmateriaal wordt gevonden in de archieven. Een uitgebreid verslag van de speurtocht is te vinden via de link hieronder.

Verder lezen

Gerrit van Die, Anne-Marie Klavers en Petra Peterse (2023). Dame met hondje. Het schilderij toegeschreven aan de schilder M.L.A. Clifford in de Lange Gang van Kasteel Amerongen.