Het stalgebouw van kasteel Amerongen

De paardenstallen van kasteel Amerongen liggen recht tegenover de voorzijde van het kasteel. Door de twee torenpaviljoens aan beide zijden lijkt het stalgebouw zelf ook een beetje op een kasteel. Dit effect wordt nog versterkt doordat het stalgebouw uit de omringende gracht lijkt op te rijzen.

De stallen zijn rond 1680 gebouwd, dus na de voltooiing van het nieuwe kasteel. Er waren verschillende plannen voor gebouwen voor 18 tot zelfs 24 paarden te bouwen. Dit waren duidelijk grotere complexen met meerdere kamers en een ‘bouhuis’ (boerderij) met koestal. Die plannen zijn om onduidelijke redenen niet doorgegaan. Het gerealiseerde stalgebouw bood plaats aan negen paarden. De plannen voor de grotere stallen zijn te vinden in het archief (zie de links onderaan de pagina).

Twee plattegronden met onder de benedenverdieping en boven de zolder. Op de benedenverdieping bevinden zich van links naar rechts: twee kamers met een melkkamer en een trap naar de kelder, een bouhuis met koestal, een koetshuis en het volgend deel is in tweeën gedeeld: boven de paardenstal met stands, hooiruiven en een pomp, daaronder drie kamers, waarvan twee met twee bedsteden en één met een bedstee. Een deel van deze kamer wordt ingenomen door de trap naar zolder. Helemaal rechts nog drie kamers en een trap naar boven. Op de bovenverdieping onderaan twee keer drie kamers aan een gang. Daarboven één grote ruimte als zaadzolder en hooijzolder. Rechts nog twee kamers. — Ontwerp voor een stal en koetshuis in twee verdiepingen, met zaadzolder, hooizolder en plaats voor 18 paarden, 17e eeuw. Huisarchief Kasteel Amerongen, Het Utrechts Archief. Dit ontwerp is bijna 60 voet diep, uiteindelijk is er gekozen voor een stalgebouw van 20 voet diep.

Paviljoens

De paviljoens aan beide zijden van het stalgebouw fungeerden als dienstwoningen. In de loop der tijd woonde er personeel van allerlei functies: van tuinbaas en stalmeester tot chauffeur. De stalknechten konden op de hooizolder slapen. Die was te bereiken via het Noorderpaviljoen en de stallen zelf.

Oorspronkelijke opzet

De drie dakkapellen en de vele ramen behoren tot het oorspronkelijke ontwerp. In het stalgebouw lag aan de kant van het Noorderpaviljoen het koetshuis. Daarnaast lagen de stallen en de tuigkamer. De paarden stonden naast elkaar in stands. Waarom het stalgebouw met de paviljoenen niet recht maar schuin tegenover het kasteel is gepositioneerd, enigszins verassend gezien het streven naar symmetrie bij de bouw van het kasteel, is onduidelijk. Antwoord op die vraag vergt nog nader onderzoek.

Voorplein met het stal gebouw: een breed gebouw met alleen een begane grond daarop een zadeldak. De ramen zijn hoog en hebben bogen. Van het midden uit zeven ramen, dan twee deuren met boogramen erboven en dan nog aan weerszijde een raam. In het zadeldak zitten drie koekoekjes: één in het midden, de andere twee boven de deuren. In het midden een klok met daarboven een klokkenstoel. Aan beide zijden staat een vierkant paviljoen met twee verdiepingen en een pyramidedak met daarop een schoorsteen. Elk gebouw heeft aan de stalkant een deur en daarnaast een hoog raam, in de bovenverdieping twee ramen en in het dak een koekkoek. — De stallen van Kasteel Amerongen met aan weerszijden de paviljoens, Annemiek Barnouw, 2000.

Duivenkasten

Aan de achterzijde van de stallen hangen over de gehele breedte duivenkasten. Het houden van duiven was lange tijd een recht dat alleen aan de adel was voorbehouden. De duif was het hele jaar door leverancier van vers vlees. Ook de duivenmest was waardevol, want die was zeer geschikt voor de tabaksteelt.

Bouwsporen

Bouwsporen vertellen hoe in de loop der eeuwen er steeds weer aanpassingen zijn gedaan. De stallen bestonden in de 19de eeuw uit vijf stands en vier boxen. De stands waren in het midden en aan elke kant waren nog twee boxen. Er zijn ook resten gevonden van luiken die open konden zodat het hooi rechtstreeks in de ruiven van de boxen terecht kwam. Later zijn die vervangen voor een centrale hooikoker in het gangpad. Er is ook nog een oude haverkoker van rond 1910 aanwezig. Een nog aanwezige pomp in een nis behoort, waarschijnlijk, nog tot de oude opzet. In de tweede helft van de 19de eeuw zijn de laatste aanpassingen gedaan. In één van de boxen heeft het paard Uranus gestaan.

Een oude stal met rechts achter een afgesloten deel met hoge tralies en een open ruimte boven de deur, in deze box staat een paard. Hiervoor zijn drie stands met half hoge schotten en op de schotten tralies die hoger worden richting de muur. Achter tegen de muur een krijtbord met daaronder een kist, op de vloer liggen kinderkopjes. — De stallen van Château de la Ferté uit de negentiende eeuw. Foto: PMRMaeyaert, bron: Wikimedia Commons. Voorbeeld uit de 19e eeuw van de combinatie van stands en boxen.

Garage

De moderne tijd kwam eraan. De paarden, maar ook enkele boxen, moesten plaats maken voor de auto. Er werden twee boxen opgeofferd voor de nieuwe garage. In 1910 werd op de plek van het koetshuis een garage gebouwd, met smeerput en autowerkplaats. Voor de auto’s werden er dubbele roldeuren aangebracht. De koetsen verhuisden naar het nieuwe koetshuis dat in 1903 aan het zuiderpaviljoen is vast gebouwd, in de stijl van het 17de eeuwse stalgebouw. Het nieuwe koetshuis deed aan de onderkant, aan de kant van de gracht, tevens dienst als boothuis.

Klokkenstoel

Midden op het dak staat een klokkenstoel. In 1929 is deze door het gemeentebestuur van Amerongen aan Graaf Van Aldenburg Bentinck geschonken ter gelegenheid van zijn 50-jarig jubileum als Heer van Amerongen.

Restaurant

Tegenwoordig is er een restaurant gevestigd in de voormalige stallen. De gasten kunnen er plaatsnemen tussen de schotten van de stands. De boxen zijn verdwenen. Op de vloer is een glasplaat aangebracht waardoor een gedeelte van het oude rooster van de stallen te zien is. In de tuigkamer ligt nu de wijnvoorraad.

Een pentekening van een klokkenstoel. Onderaan een vierkant met daarin een cirkel waarin geen wijzerplaat getekend is. De dakrand is met pen vlak onder de bovenkant van het vierkant in getekend. Daarna nog twee keer met potlood eronder. Daarboven het open deel waar de klok in hangt: twee zuiltjes met daartussen een boog met in het midden een klok. Onderaan tussen de zuiltjes een balustrade. Met potlood is er een hamertje tegen de klok getekend. Boven de klok een puntdak met daarop een windvaan met een zeilschip. Ernaast zijn verschillende schetsen en berekeningen met potlood gemaakt.

In een grote ruimte staan rechts overdwars losse, halfhoge wanden op de muur. De middelste wandjes het een soort tralies bovenop die hoger zijn naar de muur toe. De wanden aan beiden uiteinden zijn helemaal van hout en manshoog. De ruimte is ingericht als restaurant en is in kerstsfeer. — De stallen van kasteel Amerongen in gebruik als restaurant, 2025. Foto: Annemiek Barnouw. De stands in het midden en de boxen aan de uiteinden zijn nog herkenbaar.

Ontwerptekeningen voor stallen uit het Huisarchief van Kasteel Amerongen
HUA 1001.1515. Ontwerp voor een stal en koetshuis in twee verdiepingen, met zaadzolder, hooizolder en plaats voor 18 paarden. (eind 17e eeuw, geen signatuur, afbeelding staat in het artikel).
HUA 1001.1516. Ontwerp voor een stal en koetshuis met haver- en korenzolder en plaats voor 18 paarden. (eind 17e eeuw, gesigneerd C. Koninck)
HUA 1001.1517. Ontwerp voor een stalgebouw met binnenhof, stallen voor 24 paarden en andere ruimten. (17e eeuw, geen signatuur).

Een huis vol verhalen