De geschiedenis van de stal

Dat het stalgebouw van Kasteel Amerongen uit de zeventiende eeuw dateert, is een feit waar je eigenlijk maar zelden bij stil staat. Je denkt er ook maar zelden over na hoe de dieren in de stal gezet werden. In al die eeuwen is ons denken over dieren en vooral over dierenwelzijn behoorlijk veranderd. De stal bleef van buiten hetzelfde, maar wat veranderde er binnen?

De huisvesting van paarden heeft door de eeuwen heen een grote ontwikkeling doorgemaakt. Stonden de paarden vroeger naast elkaar in stands, tegenwoordig staan de bofkonten onder de paarden de hele dag in de wei of toch tenminste met andere paarden in een loopstal of in een grote box met uitloop naar een paddock.

De functie van een paard

In vroeger tijden waren de paarden de hele dag aan het werk. Aan de ene kant vaak een hard leven, aan de andere kant wel passend bij het natuurlijke leven van een paard: de hele dag door bewegen. In de moderne tijd heeft het paard zijn rol als werkdier grotendeels verloren en wordt het een uur per dag bereden. De rest van de dag staat het op stal zich te vervelen. Gelukkig voor het paard zijn er nu steeds meer paardeneigenaren die ertoe overgaan het paard gedurende de dag meer mogelijkheden geven zich te bewegen.

Een paardenstal. Rechts komen een heer en dame op paarden de stal binnengereden. Links wacht een jonge vrouw op een ruiter die zijn laarzen aantrekt, een jongen houdt ondertussen een wit paard bij de toom. Links en rechts staan in de stal meer paarden. — Een paardenstal, Philips Wouwerman, 1665-1668. Collectie Rijksmuseum.

Stands

De paarden werden vroeger gehuisvest in zogenaamde stands. Ze stonden dan naast elkaar, met het hoofd richting de muur, vastgebonden met touwen aan katrollen. De paarden waren gescheiden van elkaar door horizontale balken die met touwen aan het plafond bevestigd waren. Na verloop van tijd verving men de balken door schotten. Het voert te ver om hier uitgebreid in te gaan op alle varianten die er in de loop van de tijd ontwikkeld zijn op dit concept. Het komt er op neer dat men oplossingen probeerde te vinden voor de problemen die dit soort van huisvesting veroorzaakte. Om er een paar te noemen: paarden kunnen voedernijd hebben en elkaar gaan bijten, ze krijgen ruzie en gaan naar elkaar trappen of ze proberen bij het liggen om te rollen en komen met hun benen vast te liggen over of onder de balken.

Boxen

Aan het eind van de 19de eeuw kunnen de paarden ook in zogenaamde boxen worden gehouden. Het paard kan zich in een box vrij bewegen. Met name luxe paarden en rijpaarden krijgen dergelijke boxen. Het koetspaard of boerenpaard moet het vaak nog met stands stellen. In 2017 wordt het gebruik van stands in Nederland verboden. Uiteraard zijn vooral de paarden op kastelen en landhuizen de gelukkigen. Kasteel Middachten en kasteel Twickel zijn mooie voorbeelden van stallen met prachtige, ruime boxen.

In een brede ruimte met hoge ramen zijn aan weerszijden stalruimtes afgebakend met schotten en tralies die vanaf de achterkant oplopen tot aan de muur. Op de achtergrond is een aantal boxen te zien en boven de deur in het midden is een hele grote klok verwerkt in de muur. — Stands in stal nr. 2 van Paleis Het Loo in Apeldoorn, Ton Schollen, 1981. Collectie Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.

In een brede ruimte zitten aan weerszijden paardenboxen. Het onderste beschot is van hout, daarboven traliewerk. In de box rechts achter staat een schimmel. Boven de deur in het midden is een klok in de muur verwerkt. Op de deur staat in sierlijke letters "Museum". — Boxen in stal nr. 2 van Paleis Het Loo in Apeldoorn, Ton Schollen, 1981. Collectie Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.

Problemen met boxen

Ook de huisvesting in boxen gaf weer problemen. Het omrollen en vast komen te liggen kwam nog steeds regelmatig voor, met desastreuze gevolgen voor het paard. Een ander probleem was de vraag: hoe zorg je ervoor dat de paarden elkaar niet kunnen bijten, maar wel enige vorm van interactie hebben en elkaar in ieder geval kunnen zien? Je kan ze niet in een aan alle kanten uitzichtloze box zetten. Een paard is immers een kuddedier en interactie met andere paarden is een eerste levensbehoefte.

Stalondeugden

Daarbij komt dat als een paard geen interactie met andere paarden heeft en zich gaat vervelen, hij allerlei zogenaamde stalondeugden ontwikkelt, zoals dwangmatig heen en weer wiegen, weven geheten, of kribbebijten. Dat gedrag is niet alleen slecht voor het welzijn van het paard, maar ook slecht voor zijn gezondheid en dus slecht voor de portemonnee van de eigenaar!

De ideale huisvesting?

Tegenwoordig zijn er gelukkig veel paarden, ook manegepaarden, die de hele dag of een gedeelte van de dag naar buiten kunnen. Ze lopen met andere paarden in een loopstal of ze hebben een box met uitloop. Dikwijls staan ze zelfs de hele dag of een deel daarvan met andere paarden in de wei. Voor zover we nu weten lijken deze bovenstaande, moderne wijzen waarop paarden gehouden worden een grote stap in de goede richting. De toekomst zal leren of er nog betere opties mogelijk zijn.

Door een open staldeur zien we de achterkanten van een rijtje paarden die naast elkaar staan zonder zichtbare afscheiding in een stal. — Paardenstal te Himmelreich, Geo Poggenbeek, 1876. Collectie Rijksmuseum.

Verder lezen
Vereniging Eigen Paard Huisvesting. Huisvestingsvormen.
De Hollandse Manege (2025). Levende Paardenmuseum.
De Hollandse Manege (2025). Paarden op de wei.