Gherardo delle Notti

Bezoekers stellen regelmatig de vraag of we op het kasteel ook schilderijen van beroemde schilders hebben. We kunnen daar rustig op antwoorden dat we die hebben, alleen is het de vraag of de bezoekers die schilders ook kennen. Zij bedoelen namelijk vaak schilders als Rembrandt of Vermeer. Nee, van hen hebben we geen werken op het kasteel. Maar we hebben wel, om maar wat te noemen, een schilderij van Gerard van Honthorst (1592-1656).

Utrechts Caravaggist

Gerard van Honthorst was op jonge leeftijd naar Italië gegaan en had er veel succes. Hij werkte voor verschillende opdrachtgevers waaronder kardinalen. Tevens bestudeerde hij de schilderijen van Caravaggio. Caravaggio is vooral bekend geworden vanwege zijn gebruik van clair-obscur, het effect van licht-donker contrasten, in zijn schilderijen, maar ook door het weergeven van de rauwe werkelijkheid. Hij schilderde rimpels en zwarte nagelriemen naar de werkelijkheid en niet het ideaalbeeld zoals gebruikelijk was in die tijd. Van Honthorst nam het schilderen met het clair-obscur wel over, maar niet ‘de zwarte nagelriemen. In tegendeel, hij schilderde in een elegante stijl zoals ook Antoon van Dijck dat deed.

De Utrechtse Caravaggisten

In Utrecht schilderde meerdere schilders in de stijl van Caravaggio. Zij werden de Utrechtse Caravaggisten genoemd. Van Honthorst was een van de bekendste vertegenwoordigers daarvan. Vanwege zijn nachtelijke taferelen met figuren die door fel kaarslicht beschenen werden, werd hij ook wel ‘Gherardo delle Notti’ genoemd. Kenmerkend voor zijn stijl was overigens dat bij hem wél de lichtbron, meestal een kaars, te zien was. Caravaggio schilderde de lichtbron meestal niet. Het licht kwam meestal van buiten het het geschilderde tafereel.

Hofschilder

Weer terug in de Republiek had Van Honthorst veel succes. Hij volgde Michiel van Mierevelt op als hofschilder van Frederik Hendrik. Wij hebben van Jacques Wijts en zijn vrouw Magdalena van Valckestein portretten van Van Mierevelt in het depot. Van Honthorst werd na de dood van Frederik Hendrik hofschilder van diens opvolger, stadhouder Willem II. Ook in het buitenland had Van Honthorst veel succes. Hij kreeg opdrachten van de Engelse koning Karel I en de Deense koning Christiaan IV. Van Honthorst was zo succesvol dat hij tien jaar na het opzetten van een atelier in Utrecht, waar hij ca. 25 leerlingen had, een tweede atelier in Den Haag begon, dichtbij het hof. Hij schilderde zowel historiestukken, genrestukken, als portretten. In 1649 werd hij door Amalia van Solms, de weduwe van Frederik Hendrik, gevraagd mee te werken aan de decoratie van de Oranjezaal in Huis ten Bosch.

Waardering

Gerard van Honthorst schilderde zowel in de stijl van Caravaggio, als in een meer Frans georiënteerde classicistische hofstijl. De koninklijke en adellijke opdrachtgevers waren meer van dat laatste gecharmeerd. Tegenwoordig wordt Van Honthorst vooral gewaardeerd om zijn clair-obscur stijl. Zijn werk hangt in binnen- en buitenlandse musea, waaronder uiteraard in het Centraal Museum in Utrecht en in het Rijksmuseum in Amsterdam.

‘Onze’ Van Honthorst

De Van Honthorst die wij op het kasteel hebben is onderdeel van de Wijts-collectie. Het is een portret van John Cromwell, gedateerd 1634. De RKD (het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis) schrijft het schilderij toe aan Van Honthorst, maar het is gesigneerd met E.H. Abele. Het is duidelijk in de wat formelere hofstijl geschilderd en niet in de stijl van Caravaggio. De gravure van de jonge Willem II in de lange gang is gemaakt naar het bovenstaande portret gemaakt door Van Honthorst.