Er zijn twee alba amicorum bekend die een directe relatie hebben met het kasteel. In ons archief ligt het album amicorum van Anna van den Boetzelaar, de moeder van Godard Adriaan, en in de bibliotheek van de Universiteit van Leuven ligt een album amicorum van Frederik van Reede, de grootvader van Godard Adriaan.

Ingescande pagina uit een boek. De pagina is vol getekend met familiewapens. Een grote in het midden en aan linker en rechter zijde vier kleinere. Het wapen in het midden is grijs met een dubbele zwarte zigzag. Boven het wapen een helm met twee zwarte veren. Het wapen wordt wordt omsloten door zwarte acanthusbladeren. Onder het wapen staat REEDE. Aan de linker kant van boven naar beneden: zelfde wapen met daaronder Reede, een grijs wapen met een rode steigerende bok met daaronder Saeswelt, grijs wapen met daarbinnen een rood wapen. In het rode deel gouden noppen, in het grijze deel zes fleur de lis, daaronder Rutenberg, daaronder een wapen dat van boven grijs is met zwarte tekens en van onder blauw, eronder staat Broeckhusen. Aan de de rechterkant bovenaan een grijs wapen met daarop drie rode hoorns daaronder staat Goer, daaronder een rood wapen met een grijze fleur de lis daaronder staat Krekenbeke. Daaronder een grijs wapen met drie zwarte kruisen waaronder staat Montfort en tot slot een wapen in vieren gedeeld met linksboven en rochteonder grijs met rode strepen. Linksonder en rechtsboven zijn onduidelijk, waar de naam stond is de pagina weg gesleten.
Acht kwartieren van de vader van Frederik in het album amicorum van Frederik van Reede. Collectie: Speciale collecties, Katholieke Universiteit Leuven.

Ik zal over elk album een apart stukje maken, maar geef eerst een algemene introductie over wat een album amicorum is en hoe onze alba in deze traditie vallen.

Protestantse alba

De eerst alba amicorum die bekend zijn, stammen uit de zestiende eeuw en werden gemaakt op protestante universiteiten in Duitsland. Van hieruit raakten de alba amicorum langzaam verspreid over Europa. De studie die de jonge mannen deden kon onderdeel zijn van een grand tour. Het studeren aan verschillende universiteiten kon een grand tour op zich zijn. Als in 1575 de Leidsche universiteit opgericht wordt, wordt ook het album amircorum populair in Nederland. De alba werden gevuld door professoren en medestudenten. Het album van Frederik van Reede past precies in die traditie. Hij ging in 1568 aan het Collegium Trilingue in Leuven studeren. Eind zestiende eeuw is het album amicorum bij bredere groepen in gebruik. Er zijn ook alba van vrouwen, maar bijvoorbeeld ook alba die rondom de synode van Dordrecht gemaakt zijn. De eerste alba van vrouwen dateren van het laatste kwart van de 16e eeuw. Het album van Anna van de Boetzelaar begint in 1607.

Titelblad uit het album amicorum van Anna van den Boetzelaar. Collectie: Huisarchief Kasteel Amerongen. Bron: Het Utrechts Archief.

Ordening

De alba werden niet per se op datum geordend. In Duitsland was er meestal een duidelijk hiërarchische orde: voorste bladen voor vorsten en hoge adel, dan hoogleraren en meer achterin vrienden en leraren. De bijdragen konden heel divers zijn: van enkel een naam tot fraai geschilderde wapens of complete tekeningen. Er zijn een paar elementen die veel voorkomen: één of meer motto’s of citaten passend bij de schrijver, een opdracht voor de eigenaar van het album, de plaats waar de bijdrage geschreven is en de datum en de naam van de schrijver.

Bijdrage van een Frederik van Freiburg in het album van Frederik van Reede. Collectie: Bibliotheek Katholieke Universiteit Leuven, Speciale Collecties.

Vervolg

Het album amicorum kent een bloeiperiode tot het eind van de 17e eeuw. Halverwege de 18e eeuw bloeit de traditie weer op tot ongeveer 1790. In studentenalba ontbreken dan de hoogleraren. In de alba van niet-studenten kan iedereen uit de sociale kring van de eigenaar een bijdrage leveren. De inhoud blijft min of meer hetzelfde, maar er worden vooral veel citaten gebruikt. In de 19e eeuw is er weer een bloeiperiode, maar dan vooral bij jonge dames en dan ook vooral in het burgerlijk milieu. Bovendien wordt de leeftijd van de eigenaren lager. Van hieruit verandert het album amicorum geleidelijk in het poesiealbum.

Wapens en liederen

De vrouwenalba waren in eerste instantie echt een adellijk fenomeen. Veel adellijke mannenalba lijken op wapenboeken, de vrouwenalba lijken op liedboeken. Vrouwenalba werden veel summierder gevuld: familienaam, jaartal en wapenspreuk. Maar vrouwenalba worden ook gebruikt om informatie door te geven: de betekenis van kleuren of bloemen, planten en kruiden.

Bijdrage in het album amicorum van Anna van den Boetzelaar. Collectie Huisarchief Kasteel Amerongen. Bron: Het Utrechts Archief.
Alba bekijken
HUA1001.2657Album amicorum van Anna van Boetzelaer, met bijdragen van 1607-1611
Bibliotheek KU Leuven Album amicorum van Frederik van Reede in de bibliotheek van de KU Leuven

Gerelateerde berichten