Faience

Faience is aardewerk dat bedekt is met tinglazuur. Tinglazuur is wit van kleur. Op dit tinglazuur worden meestal met andere kleuren glazuur figuren geschilderd. Voor ons is de meest bekende vorm van tinglazuur het Delfts aardewerk, maar ook elders waren faiencefabrieken te vinden. Faience is ontwikkeld om op echt porselein te lijken. Het nadeel van faience ten opzichte van porselein is dat de tinglazuur heel snel schilfert. Oud faience zonder schilfers is dus óf heel veel waard of nep. Het laatste is het meest waarschijnlijk.

Links zit iemand aan een draaischijf te werken, iemand anders legt een nieuwe homp klei klaar. Op planken staan schalen en kommen. Voor de planken staat een chique heer te roken. In het midden de oven: iemand controleert wat er in de oven gebeurt. Op de vloer staat een hond. Rechts nog iemand achter een draaischijf en een man die gedraaide schalen op een plank bij de andere planken met schalen zet. Twee mannen sjouwen met klei. — De draaiers zolder met de oven. Fragment uit: Tegeltableau met de tegel- en aardewerkfabriek in Bolsward, anoniem, ca. 1745 – ca. 1765. Collectie Rijksmuseum.

Biscuit

De basis voor faience is een object van klei. Object klinkt wat vaag, maar het kan van alles zijn: een kop, een bord, een vaas, een schotel of een tegel. Deze kan gedraaid worden, maar ook op een andere manier van klei gemaakt worden. Deze stukken worden eerst gedroogd en dan een eerste keer gebakken, een zogenaamde bakgang. Het product dat dan ontstaat is eigenlijk niet bruikbaar omdat het nog poreus is en bovendien nog vrij kwetsbaar. Je noemt dit biscuit. De eerste bakgang in dit proces heet ook wel de biscuitbrand.

Glazuur

Het biscuit wordt ondergedompeld in in een bad van tinglazuur: het witte glazuur. Hier overheen kan een zogenaamde plateelschilder vervolgens uit de losse hand of met behulp van sjablonen decoratie schilderen. Hierna wordt het een tweede keer gebakken. En dan is het aardewerk klaar, tenzij…

Beide bakgangen zijn op ongeveer 1000 graden Celsius. Nu zijn er bepaalde kleuren glazuur (goud, rood en zwart) die bij deze temperatuur verbranden. Wil je deze kleuren gebruiken, dan voeg je die toe na de tweede bakgang en dan sluit je het proces af met een derde bakgang op een lagere temperatuur.

Problemen

Bij het maken van faience kan er bij alle onderdelen van het proces wat mis gaan. Alles is van belang: het vocht in de klei, hoe goed het gedroogd is voor het biscuitbranden, de samenstelling van de glazuren, de temperatuur van de oven en hoe snel de oven opwarmt en afkoelt. Bij het maken van faience moet je dus op elk detail in het proces letten.

Links door een open deur zien we mensen aan een tafel aan het werk, achter hun aan de wand planken met tegels. Tegen de achterwand aan deze kant van de deur planken met tegels en komen, daaronder opgestapeld hout. In het midden de oven die door een man gestookt wordt. Rechts van de oven lopen twee paarden in een molen. Er staat een kruiwagen met verse klei. — De schilders, de stokers en de kleimolen. Fragment uit: Tegeltableau met de tegel- en aardewerkfabriek in Bolsward, anoniem, ca. 1745 – ca. 1765. Collectie Rijksmuseum.

Delfts aardewerk

(NB, dit is niet alleen blauw!)

Object	Maker	Datering	Materiaal	Vaste plek (Atlantis)
Potje met deksel	Onbekend, Delft	1700-1749	Monochroom beschilderd aardewerk	Grote zaal 19 (0283)
Kaststel	Onbekend, Delft	1750-1774	Polychroom beschilderd aardewerk	Hal 25 (0035)
Kaststel	Onbekend, Delft	1750-1799	Polychroom beschilderd aardewerk	Bibliotheek 5 (0063)
Kaststel	Onbekend, Delft	1775-1799	Polychroom beschilderd aardewerk	Koningskamer 5 (0591)
Delftse waterketel van geglazuurd aardewerk	Hoogstwaarschijnlijk De Porcelyne Bijl, Delft	1750-1799	Monochroom beschilderd aardewerk	Kleine bibliotheek 55 (0135)
Bord met portret Stadhouder Willem V	Mogelijk De Porcelyne Bijl, Delft	1780-1790	Monochroom beschilderd aardewerk	Kleine bibliotheek 29 en 32 (0190)

Manufaktur Cornelis Funcke, Berlijn

Object	Maker	Datering	Materiaal	Vaste plek (Atlantis)
Rond dienblad met Van Reede wapen en wapenspreuk	Manufaktur Cornelis Funcke, Berlijn	1730-1747	Monochroom beschilderd aardewerk	Eetkamer 33 (0368)
Dekschaal beschilderd met het Van Reede wapen	Manufaktur Cornelis Funcke, Berlijn	1730-1735	Monochroom beschilderd aardewerk	Grote zaal 17 (0240)

J. Kerckhoff, Arnhem

Object	Maker	Datering	Materiaal	Vaste plek (Atlantis)
Wandfontein en bekken	J. Kerckhoff, Arnhem	1760-1770	Aardewerk met een ondoorzichtige laag wit glazuur	Lange gang 59 (0216)