Vrede van Breda Archieven - Margaretha Turnor

Terugkeer uit Denemarken

Op 7 augustus 2024

In Diplomatie, Familieleven, Politiek, Zakelijk


	Door	Datum	Plaats
Geschreven	Margaretha Turnor	7 augustus 1667	Amerongen
Ontvangen	Godard Adriaan van Reede
	Lees hier de originele brief

Godard Adriaan heeft geschreven dat hij thuis komt! De vrede van Breda is getekend en hoeft alleen nog geratificeerd te worden. Margaretha is blij dat het hem goed gaat en hoopt dat God zal geven dat hij net zo gezond uit Denemarken terug zal keren. Ze rekent uit dat dat ongeveer binnen twee maanden zal zijn.

Aanhef en fragment over Vrede van Breda en thuiskomst Godard Adriaan

Ameronge den
7 Augusti 1667

Mijn heer en lieste hartge

tis mij lief wt uhEd aengenaeme van de 30 ijuli te sien
deselfs welvaerentheijt hooppe het sal
kontiniweere en wijt geluck sulle hebbe van
uhEd haest in gesontheijt weer hier te sien de
wijlle de vreede nu aenweer sijde geteijckent is¹
en daer niet aen defiseert² alst wtwisselen vande
ratifijkasi³ dewelcke op 3
weecke tijt is gegeefve maecke ick staet
uhEd in twee maende weer hier sout konne
sijn het welcke godt wil geefve ist ons
salich [dan mij ijamert uhEd op sijn weer]

Families zwaaien naar de vertrekkende schepen, op de voorgrond het verwelkomen van de teruggekeerde familieleden en geliefden. Bedrukt op achterzijde met tekst in het Nederlands. — Afscheid en terugkeer op de kust, Willem Basse, 1632 – 1634. Collectie Rijksmuseum

Drakestein in de bocht

Ze betreurt het dat Godard Adriaan bij terugkeer zo’n onaangename toestand in de Utrechtse politiek zal moeten aantreffen. Drakestein heeft het erg bond gemaakt in de statenvergadering van afgelopen dinsdag (23 juli/3 augustus 1667) zoals haar man wel in haar voorgaande brieven gelezen zal hebben. Drakestein heeft het alleenrecht van de Ridderschap om zijn eigen leden voor te dragen in de Staten verkwanseld. Zij en velen met haar begrijpen niet hoe hij nog met opgeven hoofd durft rond te lopen en hoe hij zich gaat verantwoorden naar de leden van de Ridderschap die er op dat moment niet bij waren.

Brieffragment over de verantwoording van Drakestein

[salich] dan mij ijamert uhEd op sijn
weer komste hier so veel fasgerije⁴ sult vinde
gelijck de selfve wt mijne voorgaende met
de laeste post als wt ander briefve sult sien
ick en wel meer met mij weete niet hoe den
heer van draeckesteijn⁵ sijn hooft derft op
steecken en kan bij de apsente⁶ heere vande
ridderschap verantwoorde het geene hij
voorleedene dijnsdach tot sulcken mercke
= lijcke preesijudisi⁷ vant lidt vande heere Edele
heeft gedaen [wie heeft oijt gehoort datter]

Links een ronde gracht met een hek eromheen en in het midden een zeskantig kasteel met drie schoorstenen. Rechts een houten brug naar de ingang waarvan we nog net een pilaar zien. Om het kasteel heen staan bomen, in verschillende mate van uitwerking. Rechts in de verte een molen en een boerderij en helemaal in de verte een dorp met in het midden een grote kerk. — Gezicht op het omgrachte kasteel Drakestein bij Lage Vuursche (gemeente Baarn) uit het noorden, met in het midden de Slotlaan die leidt naar het dorp met de in 1657 gebouwde kerk. Anoniem, tussen 1660 en 1670. Collectie Het Utrechts Archief

Geduld

Er worden nog wel reparatiepogingen op touw gezet. Rodenburg is naar Den Haag om te kijken of de oude van Reede van Renswoude iets kan betekenen. En het feit dat niet de hele ridderschap op de hoogte was gesteld maakt de gang van zaken misschien ongeldig. Margaretha weet zeker dat als Godard Adriaan thuis zou zijn geweest dat het nooit zo ver zou zijn gekomen. Maar ja, je moet doen wat mogelijk is, maar bij dat wat je niet kan tegen houden moet je geduld oefenen.

[wel belooft ock wel te sulle blijfve,] ick ver
trou vastelijck waer uhEd hier geweest het
so verde niet gekoomen sou hebbe, nu mijn
hartge men moet noch al doen wat mogelijck
is en dat me dan niet belette kan paesijensi⁸
hebbe,[ ick heb uhEd voor dees geschreefve de]

De personificatie van Geduld zit midden in een landschap op een steen met een kruis in de handen. Om haar heen staan verschillende monsters. Rechts een dode holle boom, waarin monsters dansen en waarop een nar en een vrouw zitten. In de rivier bevinden zich verschillende monsters. Aan de overzijde van de rivier een monster bestaande uit een eierdop met hoofd, armen en benen. Uit de gebroken dop komt een man tevoorschijn, uit wiens rug een dode boom groeit. Onder de voorstelling een verklarende tekst in het Latijn: patientia est malorum quae aut unferuntur aut accidunt cum aequanumutate perlatio — Geduld, Pieter van der Heyden, naar Pieter Bruegel (I), 1557. Collectie Rijksmuseum. Tekst onder tekening: Geduld is slecht als het een ongeluk heeft opgeleverd

Verrekening

In deze brief is ook weer plaats voor eigen zakelijke onderwerpen. De opbrengst van de prebenden- en prelaturenhandel kan ze goed gebruiken, want ze heeft na veel ‘hacketacken’ met de erfgenamen van Teus Joosten een deel van het grondstuk ’t Zand (waarschijnlijk het huidige straatje Zandvoort in Amerongen) gekocht voor zevenduizenddriehonderd gulden, deels betaald in Rozennobels. Met de inkomsten die Godard Adriaan, hoopt ze, zal overhouden aan de missie naar Denemarken, zouden ze dan hun andere schulden kunnen betalen.

Brieffragment over inkomsten en uitgaven

[en voor de prelatuerschap sesduijsen guld sal krijgen,]het derde
part vant sant⁹ heb ik gisteren naer veel hackentackens¹⁰
vande erfgenaeme van teus jooste voor de som van
seevenduijsent gul daerenboove vier roose noobels¹¹ , en de
50 ste penin¹² en schrijf loon¹³ so dat het saeme ontrent
de seevenduijsent drije hondert gulde sal bedragen ick
maecke staet dit wt de peninge vant prelatuerschap
en vande proofve te betaelle, hoope op uhEd weerkom
=ste de selfve de goetheijt sult hebbe van toe te laeten
dat wij wt de konkeste¹⁴ die uhEd bij deese reijs of komissie
meucht gedaen hebbe onse verdere schulde moogen
betaellen, [waertoe de heer almachtichsijnen godlijcke]

Gouden munt. Voorzijde: gekroonde staande vorst met zwaard in schip met voor zich Utrechts wapenschild (zonder hartschild), op scheepsromp roos. Keerzijde: in veelpas gebloemd kruis met in het hart roos, waaruit zonnestralen, in hoeken leeuwtjes met kroon. — Utrechtse rozenobel, Provincie Utrecht, 1590 – 1600. Collectie Rijksmuseum

Koortsige min

Zoon Godard is weer naar zijn legeronderdeel. Met zijn vrouw gaat het buitengewoon goed en met hun dochter ook. Helaas heeft de min, de vrouw die aan het kind de borst geeft omdat Philippota dat zelf niet doet, koorts gekregen. Dat gaf nogal paniek. Waarschijnlijk omdat het niet eenvoudig is om snel alternatieve voeding voor een pas geboren baby te regelen. Margaretha hoopt maar dat het snel weer over is. De moeder van Philippota is ondertussen weer naar Arnhem vertrokken en Philippota zal met de volgende post zelf aan Godard Adriaan schrijven.

Brieffragment over min, schoondochter en kleinkind en afsluiting

[seegen wil verleenen,] de heer van ginckel is weer op sijn
randevoes¹⁵, de vrou van ginckel is de heer sij gedanckt on
gemeen wel het kint van gelijcke maer de mine heeft
de koorts dat hier Een heelen alarm geeft hoope het
niet lan sal dueren, de vrou van middachte¹⁶ is weer
naer Aernhem, onse dochter die haeren ootmoedigen diens
aen uhEd preesenteert sal met de naeste post schrijfve
ondertusche blijfve ick

Mijn heer en lieste hartge
uhEd getrouwe wijff en dieners
M Turnor

Pop, voorstellende de min, gekleed in Waterlandse dracht, een strak geel satijnen rijglijf met lange mouwen, een zwart 'kletje' over de schouder en een kuitlange zwarte rok van wollen keper stof, waarover een wit linnen schort. Ze draagt een baby in witte lakens met kant. — Pop, voorstellende de min, anoniem, ca. 1676. Collectie Rijksmuseum

1
31 juli 1667 werd de Vrede van Breda gesloten
2
Deficieert: ontbreekt
3
Ratificatie: officiële bekrachtiging door de provinsie
4
gedoe
5
Gerard van Reede van Drakestein
6
afwezige
7
prejudicie: nadeel, schade
8
patiëntie:geduld
9
’t Zand, wrsch. Zandvoort, bij Amerongen
10
Hakketakken: gekibbel, onenigheid
11
Rozenobel: een van oorsprong Engelse munt. Het is een gouden nobel (munt) met een roos erop, vandaar rozenobel. Komt in het laatste kwart van de 16^e eeuw naar Nederland, maar verdwijnt in de 17^e eeuw.
12
De 50ste penning was een belasting over alle onroerende zaken die van eigenaar veranderden, behalve bij vererving in de rechte lijn.
13
Schrijfloon: Vergoeding aan de klerk.
14
Conquest: Letterlijk Verovering. Ook Aangewonnen bezit of Vermogensaanwas. Dit laatste in de algemene taal, mogelijk min of meer scherts
15
Rendez-vous/Rendevous: Een geordonneerde of bestemde plaats
16
Margaretha van Leefdaal, moeder van Ursula Philippota

Politieke verantwoordelijkheid

Door Annemiek Barnouw

Op 29 juli 2024

In Politiek


	Door	Datum	Plaats
Geschreven	Margaretha Turnor	29 juli 1667	Amerongen
Ontvangen	Godard Adriaan van Reede
	Lees hier de originele brief
	De volgorde van deze brief is onduidelijk. De eerste vier kantjes verlopen logisch, het rafelige blaadje op 25/26 schijnt andersom te moeten (tekentje onderaan 25 links onder komt overeen met 26 links boven), alleen dan komt de afsluiting op een raar moment. 27 links sluit ook raar af. Mist er een velletje?

Deze brief is een brief voor de doorbijters en de liefhebbers van de Utrechtse politiek in de zeventiende eeuw. Margaretha laat zo ongeveer het hele netwerk en alle politieke instanties voorbij komen. De hele brief telt acht kantjes, waarvan maar een half kantje niet over politiek gaat.

Zeven gevulde schotels met verschillende, niet herkenbare confituren — Schotel van melkglas met blauwe emailverf beschildering, imitatie Chinees porselein; dubbelwandige schotel, de rand in punten geknepen., anoniem, 1675 – 1710. Collectie Rijksmuseum

Ze begint met de financiële zaken. Kennelijk heeft Godard Adriaan haar een overzicht van alle kosten die hij maakt toegestuurd. Margaretha is nogal verbaasd over de post ‘de confiture en spijs tot de maaltijd’, ze vraagt zich af die wel vergoed zal worden. In één moeite gaat ze door naar de ratificatie, de formele bevestiging door de regeringen, van de vers gesloten Vrede van Breda en het welzijn van moeder en kind.

Brieffragment onkosten, vrede en kleinkind

[dat die reeckenin hoochloopt] Evewel moet ick be=
kenne dat uhEd daer veel dinge in stelt die ick
niet geloofve wij daer voor konne betuijchge als
de konfijtuere en spijs tot de Maeltijt, men ver
=lanckt hier seer naer de ratifikasie vande vreede
somige moren en hebbe al bedenckine daer op datse
daer met so lange achter blijfve wil het beste hoope
onse kraemvrou en kint sijn de heere sij gedanckt
heel wel naer den tijt en het minste teegenspoet
niet gehadt, [ick ben Eergistere weer van wttrecht]

In een kamer zit een jonge vrouw met een baby op schoot. Achter haar een jonge man die zijn hoed afneemt, hij staat naast een rieten wieg. Achter de wieg zit een oudere vrouw in donkere kleding. Een dame komt binnen met een hondje. Achter haar staat de meid klaar met een stoel. — Bezoek aan de kraamkamer, Gabriel Metsu, 1661. Collectie Metropolitan Museum of Art, New York.

Politiek

Margaretha neemt haar politieke verantwoordelijkheid serieus. Ze probeert Godard Adriaan op de hoogte te houden door iedereen te spreken, maar iedereen vertelt iets anders, vooral over anderen. De één wil de één wippen en de ander toelaten, de ander wil het weer andersom of juist helemaal niet. De problemen spelen zowel in de vroedschap (stadsbestuur van Utrecht) als in de ridderschap en iedereen weet wat anderen willen, weten en doen. Alleen blijkt de vork steeds heeeeel anders in de steel te zitten als Margaretha de bewuste heren zelf spreekt.

Echt een brief voor de specialist op het gebied van Utrechtse politiek in het derde kwart van de zeventiende eeuw.

Links geeft een dame in een wit met zwarte jurk een heer in het bruin een hand. Rechts staat een heer in het zwart met zijn rug naar hun toe. Tussen de pratende dame en heer en de heer alleen hangt een elegant getekende krul. — Stel in gesprek terwijl een tweede heer zich afwendt, Gesina ter Borch, ca. 1654 – ca. 1658. Collectie Rijksmuseum.

Breda en een baby

Door Merle Lammers

Op 25 juli 2024

In Familieleven, Politiek


	Door	Datum	Plaats
Geschreven	Margaretha Turnor	25 juli 2024	Utrecht
Ontvangen	Godard Adriaan van Reede
	Lees hier de originele brief

Dit is de eerste brief die Margaretha dubbel heeft gedateerd. Ze noteert zowel de datum volgens de nieuwe gregoriaanse kalender als volgens de oude juliaanse kalender, die in de protestantse gebieden nog gebruikelijk was. Voor voorliggende brief hanteren we de juliaanse kalender. Margaretha geef aan het begin van de brief namelijk aan dat ze de brief van Godard Adriaan van 16 juli 1667 heeft ontvangen. Bovendien schrijft ze dat haar eerste kleindochter, Margaretha ‘Tietge’, geboren op 15 juli 1667, en haar schoondochter Philipotta het goed maken.

wttrecht den 15/25
ijuli 1667

Mijn heer en lieste hartge

wt uhEd aengenaeme vande 16 deeser sien ick

Vrede en vreugdevuren

De Vrede van Breda is nog niet officieel gesloten, maar wordt overal groots gevierd. Het is al een tijdje feest. Na de succesvolle Tocht naar Chatham waren de eerste vreugdevuren al ontstoken. Op 6 juli volgde de dank- en bededag, wat nog meer feestgedruis teweegbracht. Het moet ook wel tijd worden, want er wordt al sinds maart onderhandeld. Eindelijk is er schot in de zaak gekomen en lijkt er een einde te komen aan de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog.

Een plein voor een groot kasteelachtig gebouw met daarop een menigte mensen. Links twee staken met pektonnen die aangestoken zijn, rechts twee staken die nog niet aangestoken zijn. Daar tussen staan twee staken met daarop iets wat het meest lijkt op een lantaarn en één met een soort rozet (de konstige vuurwerken). Onder de prent staat: 1. 't Huys van d'Engelsche Ambassadeurs. 2. 't Publiceren van de vrede in 3 Talen. 2. Roosen daer de wyn seer aurdigh uytsprongh. 4. Konstige Vuyrwercken. — ’t Logement der Engelsche ambassad. met haer Vreugdeteeckenen, fragment uit: Vrede van Breda, 1667, Romeyn de Hooghe, 1667. Collectie Rijksmuseum

Godard Adriaan bevindt zich op dit moment aan het hof van bondgenoot Denemarken. Uit de reactie van Margaretha op de brief van Godard Adriaan blijkt dat de Denen ook al flink aan het feesten waren. Ze schrijft dat ze blij te horen is dat het ‘branden van de victorie’ goed is gegaan. Waarschijnlijk lag de brand die begin juli veroorzaakt was door pektonnen nog vers in het geheugen…

wt uhEd aengenaeme vande 16 deeser sien ick
hoe dat het brande vande vicktoorije bij uhE
so wel vergaen is en uhEd daer so wel van
is voldaen het welcke mij lief is te hoore
s nu sal uhEd overs maecke vande vreede
daer weer aen moete en heeft uhEd nuu
400 picktonne¹ aengesteecke so machger
nu wel Eens so veel gebrant worde en
in alles naervenant want deese vicktoo
van vreede wel de grootste is[, men seijt]

Voor een huis met diverse trapgevels in een stad, staan drie torens (staken) met daarop pektonnen, de tonnen aan de rechterkant branden al, bij de middelste staak staat iemand op een ladder ze aan te steken en de linker staak moet nog aangestoken worden. Tussen de twee linker staken staat een beeld van een leeuw op zijn achterpoten met pijlen in de rechter voorpoot waar wijn uit stroomt. De straat is vol met mensen die zich haasten om de wijn op te vangen. Onder de prent staat: 1. Huysen vande Ambassadeurs der Hoogm. Hren Staten. 2. Staken met Picktonnen, 3. Den Leeuw met seven Pylen, alwaer de wyn overvloedigh uyt vloeyde. — Vreugdetekenen voor het logement Hrn Staten ambassadeurs, fragment uit: Vrede van Breda, 1667, Romeyn de Hooghe, 1667. Collectie Rijksmuseum

Nieuw-Amsterdam

Margaretha heeft vernomen dat de Engelsen een eiland hebben ingenomen. Ze noemt het eiland niet bij naam, maar beschrijft dat de schepen van de Republiek hier hun proviand vandaan halen. Het is niet duidelijk op welk eiland Margaretha hier doelt.
In de Vrede van Breda werd uiteindelijk afgesproken dat de Republiek het eiland Run mocht behouden, evenals het recent veroverde Suriname. Nieuw-Amsterdam, het huidige New York, werd overgedragen aan Engeland.

Brieffragment over de Engelsen in Oostindie

[van vreede wel de grootste is,] men seijt
de Engelse in oostindie en indie weer
Een Eijlant van ons hebbe ingenoome daer
al onse oostindische scheepe haer ~~vicktae~~
vicktaelye² ~~van~~ wt moeten haellen[,]

Kaart van Suriname, geel omrand, de gebieden gekleurd. Bergen, vegetatie en gebouwen, vestigingen ingetekend. Rechtsboven de kompasroos, met schaal in Duitse mijlen en Urengaans. Geeft voornamelijk het gebied ten oosten van Paramaribo weer, het noordoostellijk deel van het huidige Suriname. — Kaart van Suriname, Joachim Ottens, 1713 – voor 1718. Collectie Rijksmuseum

Utrechtse zaakjes

De brief is geschreven vanuit Utrecht. Margaretha is aldaar bezig allerlei zaken te regelen. Rodenburg was de dag ervoor al bij haar in Amerongen geweest, Gerard van Reede van Drakestein en Coenraad Borre van Amerongen waren niet thuis. Ze doet uitgebreid verslag van wie ze wel en niet gesproken heeft en wie op de hand is van wie.

ick ben vandaech opt goetvinde van men
heer roodenburch³ die gistere bij mij op
Ameronge was en met sijn vrou op bee
verweert acht a 14 dage meent huijs
te houde, gekoome, heb hier noch niemant
als den heer van hoeflaecken⁴ gesien die
roodenburch meende wat vroeder⁵ te vinde
als voor dees, dan ick kan niet mercke

of sijnhEd en de heer van mijnde⁶ sijn noch
wel en animeus int bekende werck, draeke
⁷ en sandenburch⁸ heb ick niet thuijs
konne vinde salse noch voor mijn ver –
treck soecke te spreecke daer ick meest
om gekoome ben[, men heer roodenburch]

In het PS voegt ze nog toe wat ze eigenlijk in Utrecht doet: ze wil kijken ‘waar sommigen gelogeerd zijn’. Om nog maar even een smeuïge roddel toe te voegen…

[~~die so~~] ick ben hier gekoome om te sien of kan verneeme
waer somige geloosgeert sijn, den heer van suijlisteijn
is weer wel en bij mij geweest heb van hem al vreemde
dinge gehoort dan hij is wel maer al me niet wel op rijnswou
tevreen

Kleinkind Tietge

Tien dagen geleden is Margaretha jr. ‘Tietge’ geboren. In de 17de eeuw was het gebruikelijk dat kraamvrouwen negen dagen het bed hielden. Als Philipotta zich aan deze regel heeft gehouden, dan mag ze nu inmiddels het bed verlaten. Volgens Margaretha gaat het hartstikke goed met haar schoondochter en haar eerste kleinkind. Zo goed zelfs, dat het lijkt ‘alsof ze geen kraamvrouw was’.

[voordeese heb geschreefve,] onse kraem vrou met
haer dochter is de heer sij gedanckt so wel ofse
geen kraemvrou was, nu moet ick door haest
Eijndige blijfve

Mijn heer en lieste hartge

uhEd getrouwe wijff en
dieners MTurnor

ick hoop merge
weer naer Ameronge
te gaen, [ de heer van]

Pop, voorstellende de kraamvrouw, gekleed in een crèmekleurig satijnen jak, dat tot halverwege het bovenbeen reikt. Het jak is nauwsluitend en loopt vanaf het middel naar onderen toe uit. Onder het jak een enkellaags linnen hemd, daarboven een schoudermantel van kant. — Pop, voorstellende de kraamvrouw, anoniem, ca. 1676, onderdeel van het poppenhuis van Petronella Dunois. Collectie Rijksmuseum

1
Pektonnen. Bij vreugdefeesten was het gebruikelijk tonnen waarin de brandbare stof pek zat te ontsteken
2
Vitalie (victualie): proviand
3
Christiaan van Rodenburg, Kanunnik van St. Pieter, Geëligeerde in de Staten van Utrecht
4
Steven van Lynden
5
Vroed: wijs, verstandig
6
Jasper van Lynden, de vader van Steven
7
Gerard van Reede van Drakesteinsteijn
8
Coenraad Borre van Amerongen

Banencarrousel en een snapreisje

Door Annemiek Barnouw

Op 11 juli 2024

In Oorlogsverhalen, Politiek


	Door	Datum	Plaats
Geschreven	Margaretha Turnor	11 juli 1667	Amerongen
Ontvangen	Godard Adriaan van Reede
	Lees hier de originele brief

Margaretha heeft Godard Adriaan in haar vorige brief op de hoogte gehouden van het politieke gekonkel in Utrecht. De brief van ‘neef’ Gerard van Reede van Drakestein blijft een heet hangijzer. Margaretha heeft het idee dat het goed met hem gaat, maar toch merkte ze dat hij het nodig heeft dat men hem het ‘hart wat inspreekt’. Wat zou ze daarmee bedoelen? Iets als hem het hart onder de riem steken of moed inspreken?

Brieffragment Drakestein en de cornetsplaats

[sende,] hoet bekende werck te wttrecht staet
heb ick uhEd inde voorleedene weecke geschreefve
hoope uhE nu den brief vande heer van draeke
steijn door mij gesonde sult hebbe ontfange
ick kan wel niet sien of dien goede man
is noch wel maer mercke hij wel van noode
heeft dat men sijnhEd het hart wat in ~~stee~~
spreeckt het welcke ick al vrij te wttrecht sijnde
gedaen heb daer was weer de kornets plaest
vande rhijngraefs komp vakant doort kas
– seere vande wiltfanger, hier maeckte de
heer van drakesteijn staet op voor sijn soon
ick wil niet hoope hij hem daer door int
minste, aen haer sal angaesgeere¹ , [want]

Bordspel genaamd Carousel-Spel uit 1823. Centraal een pikeur met zweep waaromheen vijf koetsjes waarin een vrouw zit en getrokken door een paard waarop een man zit. Onderdeel van een groep van kinder- en gezelschapsspelen gedrukt in de periode ca. 1750-1850. — Carrousel spel, 1823, Daniel Willem Stoopendaal, 1823. Collectie Rijksmuseum.

Carrousel

De banencarrousel in Utrecht draait op volle toeren. Eén van de functies die vrij komt is de cornetsplaats in het leger van de Rijngraaf. Drakestein zou die plaats graag voor zijn zoon hebben. Margaretha heeft er een mening over, maar welke wordt mij niet helemaal duidelijk.

Man gepositioneerd naar recht met kastanjebruine krullen en een vlassig snorretje. Hij draagt een harnas met een kraag met een kanten geschulpte rand. Om zijn middel draagt hij een oranje sjerp. — Frederik Adolf van Reede (1614-1638), anoniem, ca. 1635. Collectie Kasteel Middachten.

Misschien ligt de cornetsplaats bij de Rijngraaf ook nog een beetje gevoelig. Het is de functie die de oudere broer van Godard Adriaan bekleedde toen hij in 1638 om kwam. Door zijn overlijden werd Godard Adriaan in 1641 Heer van Amerongen, in plaats van zijn oudere broer.

Ook voor de overige functies steekt Margaretha haar mening niet onder stoelen of banken: de ene is kwaadwillig, de ander zegt functies toe aan meerdere mensen en de genen die van goede wil zijn, worden misbruikt door anderen.

Vrede van Breda

Er komt nieuws dat de Vrede van Breda tussen de Engelse koning en de Republiek nagenoeg rond is. Dat is goed nieuws, want de Republiek ligt weer behoorlijk onder vuur. We kwamen eerder al de Bisschop van Münster tegen. Gelukkig is met hem inmiddels de vrede gesloten. De Tocht naar Chatham heeft de Republiek een goede onderhandelingspositie ten opzichte van de Engelsen gegeven.

Brieffragment over de vredesonderhandelingen in Breda

[gister avont wt den haech is voort naar nimweege,] seijde men
daer² voorsecker hielt dat de vreede tusche den koninck van
Enlant³ en ons so goet als gesloote was, datter heel weijnich
different meer is dat de prinsipaelste det deense⁴
verschille sijn dieme niet twijffelde of soude in korte almeede
gevonde worde, so dat is geloofve en hoop uhEd sijn affaerees
aldaer ock haest sulle geEijndicht sijn, de sweetse vreede
met deesen staet heeft men meer van gesproocke als men nu doet

Karel II zit op zijn troon met een grote kroon, een hermelijngevoerde cape en mantel, witte kousen met een kousenband, de orde van de kousenband om zijn nek. In zijn rechterhand een staf, in de linkerhand de staatsappel. Hij draagt beige schoenen met edelstenen, zijn voeten staan op een kussen. — Karel II van Engeland. John Michael Wright (ca. 1671-1676), Collectie: Royal Collection Trust.

In paraatheid

Als we de vrede binnen hebben, staan we sterker tegenover Lodewijk XIV. Hij is niet in oorlog met de Republiek, maar hij is wel de Spaanse Nederlanden binnen gevallen. Als het even kan wil Johan de Witt voorkomen dat de Fransen onze directe buren worden. Dus het leger is in paraatheid! Die paraatheid is serieus: de officiers moeten in de garnizoenen en op hun verzamelplekken blijven. Alleen mogen ze soms een ‘snapreisje’ maken. Ik ben er helemaal voor om dat woord weer terug in te voeren in het Nederlands.

Brieffragment over het Staatse en het Franse leger

de offisiers hebbe heelle strickte ordere om in haer gernisoene en
op haer randivoes te sijn en blijfve, so dat de heer van ginckel
ock niet vandaer derft als somtijts Een kort snapreijsge
doen, men seijt ock dat het leeger van de franse weer wt
flaendere gaet dat de cock⁵ haer vandaer doet scheijde
sonder dat sij daer veel progresse hebbe gedaen met so Een
groot leeger, de heer almachtich wil ons aen alle kanten
vreede geefve in wiens bescherminge uhEd beveelle en
blijfve

Mijn heer en lieste hartge
uhEd getrouwe wijff en
dieners M Turnor

Rivierlandschap met op de voorgrond twee ruiters, één laat zijn paard uit het water drinken. Rechts een herder die enkele koeien bewaakt, achter hem enige huizen en in de verte de torens van een stad. — Rivierlandschap met ruiters, Aelbert Cuyp, ca. 1653 – 1657. Collectie Rijksmuseum. Een snapreisje naar de rivier…

1
engageren
2
In Den Haag
3
Koning van Engeland, Karel II
4
De Vrede van Breda is breder dan alleen tussen Engeland en Nederland: er worden ook afspraken gemaakt over de handel in de Oostzee.
5
Verwijzing naar de Franse haan of persoon? Of is het een samensmelting van co(nin)ck?

Tin en veren

Door Merle Lammers

Op 25 juni 2024

In Dagelijks Leven, Oorlogsverhalen, Politiek


	Door	Datum	Plaats
Geschreven	Margaretha Turnor	25 juni 1667	Amerongen
Ontvangen	Godard Adriaan van Reede
	Lees hier de originele brief

In haar vorige brief reageerde Margaretha kort op de brief van 14 juni, die ze op het moment van schrijven nét binnenkreeg. In deze brief beantwoord ze Godard Adriaans bericht van de 14de uitgebreider.

Tinnen servies

Margaretha heeft Godard Adriaan een tinnen servies gestuurd, maar dat heeft hij blijkbaar (nog steeds) niet ontvangen. Ze vreest dat het gestolen is. De ton rookvlees die Margaretha richting haar man gezonden heeft, is dan zeker ook niet aangekomen… Blijft Godard Adriaan nog lang weg? Zo ja, dan zal ze hem nog wel een ander tinnen servies sturen.

[wachten kost,] het doet mij leet uhEd
het tin niet krijcht sou nu wel vreese het
genoome is, dien selfve tijt isser de ton
met roockt fleijs meede gesonde vreese die
ock niet over gekoome sal sijn so uhEd
staet maeckt daer noch Eenigen tijt te
blijfve sal ick ander tin sende[, den brief]

Stilleven met een vergulde bokaal. Op een tafel bekleed met een groen tafelkleed en twee linnendamasten servetten zijn uitgestald: tinnen borden met brood en een tinnen schaal met oesters, een glas met rode wijn, een olie- of azijnkannetje van glas, een zilveren zoutvat, een roemer met witte wijn, een verguld zilveren bokaal met deksel, een tinnen wijnkan en een neergelegde berkenmeier. — Stilleven met vergulde bokaal, Willem Claesz. Heda, 1635. Collectie Rijksmuseum.

Woelen en warren

Margaretha blijft de Utrechtse politiek volgen, ook al zit ze nog steeds in Middachten. Hoewel ze zegt dat ze niets meekrijgt, weet ze wel verrassend goed te vertellen wat er op de laatste vergadering van de Staten van Utrecht is besloten rondom het aanstellen van secretarissen en klerken. Iedereen loopt alleen maar te woelen en te warren.

[aende heer van rhijnswoude is wel bestelt,] van
wttrechtse werck hoore ick hier sijnde niet
meer als dat op de laeste vergaderin van
state is voor geslage om twee sekretarisse aen
te stelle deen om naert over lijde van van hilte en
dander inde finansie te diene En Een
Eerste klerck om naert overlijde van haeste
dewelcke vande twee sekretarisse soude dependeere
of dit beusekom¹ mee sal gaen weete niet se
haeste hier seer meede, geloofve om door deese
benifijse² noch al deen en dander aen haer
koort te haelle³ die mense woelle seer⁴doch geloo

sij haer selfve so sulle warre⁵ datse opt Ent niet
sulle weete hoeser wt sulle koome , laetse al
vrij talme⁶ tent sal de last dragen⁷ [van de]

Nog geen vrede van Breda

En dan is er nog iets met een vrede in Breda. Margaretha heeft vernomen dat er in de stad van de Nassaus een vredesakkoord gesloten zou worden tussen de Republiek en Engeland, maar ze heeft er verder niets meer over gehoord, dus ze vreest dat het ook niet meer gaat gebeuren.

[vrij talme tent sal de last dragen] van de
vreede die te breeda gemaeckt sou worde hoort me
hier niet vrees daer niet van valle sal [onder]

Bange boeren

Ondertussen is de vorst-bisschop van Münster weer flink aan het werven. Hij laat met geweld de wegen vrij maken, zodat er vier ruiters overheen kunnen marcheren. De boeren in Herreveld zijn hartstikke bang. Ze durven geen geld bij zich te hebben, en hebben uit vrees dat het gestolen wordt ook de pacht maar alvast betaald.

Brieffragment over Herreveldse boeren en de bisschop van Münster

[hier niet vrees daer niet van valle sal] onder
tusche werft den bischop van Munster weer
met gewelt en laet allomtom sijn weechge
maecke datte vier ruijters int gelit door kon
marscheere, de harveltse boere sijn so ban der
fve geen gelt bij haer holde hebbe haer pachte
die noch niet verscheene sijn betaelt wt vreese
het haer mocht genoome werde[, de heer van]

Een boeren man wordt gebonden weggevoerd door een groep soldaten. Links in de achtergrond een brandend dorp. — Boer en soldaten, Rudolph Meyer, 1615 – 1638. Collectie: Rijksmuseum.

Op veldtocht?

Ook zoon Van Ginkel maakt zich alvast klaar om op veldtocht te gaan. Hij heeft zelfs al een kok aangenomen (een Duitser). Maar iemand heeft de matras en de donzen deken van Van Ginkels legerledikant meegenomen, waardoor hij weer nieuwe moet laten maken. Met Gods hulp hoopt Margaretha morgen in ieder geval met haar schoondochter naar Amerongen te vertrekken. Dan zal ze ook wel even kijken naar de muur en de gracht. O ja, hopelijk is het schilderij van Cromwell inmiddels aangekomen.

Brieffragment over het ledikant van Van Ginkel

[het haer mocht genoome werde,] de heer van
ginckel maeckt hem ock vast gereet om te velt
te gaen heeft Een duijtse kock aengenoome
nicklaij moet sijn matras en sijn ponse⁸ deecke die
tot sijn leeger ledikantge hoort mee genoome hebe
die kame⁹ niet vinde en isser heel om verleechge
moet weer nieu laette maecke hij had het wel
moogen laeten, wij meene met dgodes hulpe
overmerge met de vrou van ginckel naer
Ameronge te gaen derf niet langer wachte
de vrou van Middachte¹⁰ die vandaech weer na
Aernhem is sal daer bij ons koome, als ick
daer koom salde muer aenden hof en de graft
aenden doelle volgens uhEd ordere laete maecke

Ganzenveren

Het laatste kantje schrijft Margaretha overdwars op de pagina. Na de bekende afsluiting ‘uhoogEdele [uw] getrouwe wijf en dienares’, volgt nog een PS. Margaretha heeft aan dienstmeid Jenneke gevraagd of ze ganzenveren kan kopen om de bedden op te vullen. Jenneke is bij Godard Adriaan, en het schijnt dat ganzenveren daar goedkoop zijn. De ganzenveren zouden dan met de bagage mee kunnen reizen, en ondertussen kunnen de dienstlui erop slapen. Margaretha hoopt maar dat Jenneke iets goeds koopt. De witte veren zijn de beste!

Mijn heer en lieste hartge
uhEd getrouwe wijff en
dieners MTurnor

ik heb aen jeneken laete schrijfve datsij daer eens naer
leevendige ganseveere sou verneeme tis nu in tijt wij
hadde hier wel 3 a 400 pont van doen so voor onse dochter
als voor ons om in de bedde te vulle, als uhEd met godt te
huijs koomt soudense met bogaesije¹¹ mee over konne koome
ondertusche kost het volck daer op slaepen ick bidt laet
sij der naere verneeme datse wat goets koopt de witte
veere sijnde beste se sijn daer heel goij koopt en wij heb
-bense hier nodich vandoen.

Een hond bij een stilleven van gevogelte (dode gans en een pauw) en fruit (druiven, meloen, perziken en appels). Op een balustrade zit een papegaai, in de lucht een zwaluw en een appelvink. Op de achtergrond een laan in een park of tuin. — Een hond bij een dode gans en een pauw, Jan Weenix, ca. 1700. Collectie Rijksmuseum.

1
Nicolaas van Beusichem
2
Benefice: voordeel
3
De één en de ander aan haar koord te halen: kan een verbastering zijn van “zij trekken aan één koord”: zij spannen samen,
4
Woelen: onrustig zijn,
5
Warren: in de war maken
6
van talmen
7
’t Eind zal de last wel dragen: In het begin kan het makkelijk lijken, aan het eind komen de moeilijkheden
8
Schrijffout: donzen
9
kan men
10
Margaretha van Leefdael, de moeder van Ursula Philippota
11
Bagage

Mijn heer en lieste hartge

Tag: Vrede van Breda