Margaretha heeft een brief van Godard Adriaan van 6 oktober binnengekregen en geeft hem het grootste gelijk van de wereld dat hij daarin verontwaardigd is over het handelen van Pieter Both en de zijnen. Sinds ze terug is uit Utrecht blijken ze al weer bijna bij de partij van Nellesteyn weg te hebben willen lopen, totdat Cornelis van Beeck zich opeens vóór Nellesteyn verklaarde. Toen kozen ze eieren voor hun geld en bleven ook.
Ameronge den 9 ockto 1671 rec. 11 Oct: 1671
Mijn heer en lieste hartge
uhEd schrijfvens vande 6 deeser heb ick heede ontfange vinde uhEd het grootste gelijck vande werlt heeft misnoegen overde proseduere van bodt1Pieter Both van der Eem en de sijne te neeme, naer mijn vertreck van wttrecht verstaen ick dat sij al weer hebbe gedifukulteert2moeite hebben gehad de partij van nellisteijn3Johan van Nellesteyn te houde tot dat sij sagen dat de van beeck4Cornelis van Beeck hem voor nellisteijn deklaereerde en sij niet beeter en koste, [ick heb geseijt]
Twee mannen schudden elkaar de hand, Abraham Bloteling, naar anoniem, 1670. Collectie Rijksmuseum
Aan zulke vrienden heb je niets
Margaretha heeft laten weten dat ze zich niets van zulke ‘variabele vrienden’, waar je toch niet op kunt rekenen, wil aantrekken. Ze hoopt maar dat Nellesteyn zonder hen ook wel aan zijn meerderheid komt, dan doen ze maar wat ze niet laten kunnen.
[en sij niet beeter en koste,] ick heb geseijt dat ons seer weijnich aen sulcke varijabelle5variabele: wisselvallige, wispelturige vriende of liede seer weijnich geleechge was daer men doch geen staet op kost maecke hoope nellisteijn6Johan van Nellesteyn het sonder haer wel te booven sal koomen laetse dan doen watse wille, [de heer van rhijnswou heeft geen on]
Gezicht op het kasteel Zuylenstein bij Amerongen met links het poortgebouw, uit het zuiden. Anoniem, ca. 1800. Collectie Het Utrechts Archief
Hoog bezoek op Zuylestein
Bij de buren, Frederik van Nassau-Zuylestein en zijn vrouw, is prins Willem III op bezoek. Ze kennen elkaar goed, want Frederik, een onechte half-broer van Willems vader, was zijn gouverneur geweest tot hij zestien werd. De vrouwe van Zuylestein was hofdame van Willems moeder Mary. Het bezoek bezorgt Margaretha enige geluidsoverlast, want de vele paarden die gedrenkt moeten worden zorgen voor veel lawaai als ze naar het water rijden.
Mijn heer en lieste hartge uhEd getrouwe wijff en dieners MTurnor
sijn hoocheijt is noch op Suijlisteijn alwaer de heer en vrou van Suijllisteijn deese middach sijn gekoome hier is sulcken gerij van paerde diese te water brenge den gansen dach overt voorbu rch dat het niet te hade7niet te harden is sij breecken en maecken het voorburch en de singen als Een dijck datter niet door te koome is ock so de steech, [deese sendt ick tot]
De vrouwe van Zuylestein: Mary Killigrew (1627-1677) echtgenote van Frederik van Nassau-Zuylestein (1624-1672) door M. L. A. Clifford /A. Hanneman. Privécollectie, bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Nog meer politiek
In de PS begint Margaretha er wéér over: nu blijkt Borre van Amerongen zich weer bij Both en Van Dinter te hebben aangesloten. Maar ja, dat was toen ze uit Utrecht vertrok, het kan nu zomaar weer anders zijn. Met zulke mensen weet je niet waar je aan toe bent.
de heer van sandenburch8Diederik Borre van Amerongen hout het nu heel met bot9Pieter Both van der Eem en van linteren10Jacob van Dinter , doen ick van wttrecht ginck wast so, maer men weet niet hoe ment met dat volck heeft
Regen
Het is nog net zulk nat herfstweer als een paar dagen geleden. Op Amerongen hebben ze nog niet één van de diverse soorten wintergranen kunnen zaaien.
het reegent hier alledaech noch so dat ick niet en weete hoe ment koorn weer in daerde11de aarde de sal krijge wij hebben noch niet Een kooren in daerde
Landschap met een ruïne en een ploegende boer in de regen, Izaak Jansz. de Wit, naar Jacob Cats, 1807. Collectie Rijksmuseum
Margaretha zit nog steeds met twee doodzieken in huis: de keukenmeid en de jongen. Ze zijn nog steeds buiten hoop van leven. De jongen dolt zo dat hij nauwelijks in bed te houden is. ‘De Heere wil ze geven wat zalig is’, verzucht ze.
Nieuws uit Amerongen
De intendant van Utrecht, Louis Robert, heeft de secretaris van Amerongen naar Den Haag gestuurd met een dreigende boodschap. De intendant heeft opdracht gekregen om het Huys in Amerongen op te blazen, tenzij Margaretha 3000 gulden contant betaalt. De secretaris heeft ook een brief van Abraham van Wesel bij zich, advocaat van het Hof van Utrecht. De secretaris en Van Wesel denken beiden dat de Fransen wel met minder genoegen zullen nemen. De secretaris denkt dat 2000 gulden ook wel genoeg is, maar weet ook zeker dat als Margaretha dat niet betaalt, ze het plan om het huis te laten springen uit zullen voeren.
de seeckretaris van Ameronge is hier van den inten =dant robbert die te wttrecht is gesonde om mij te sege dat hij last heeft omt huijs te Ameronge te doen springe ten waere men met hem wilde ackordeer en soude hem met Een som van drije duijsent gul kontant laete kontenteere, de seckretaeris seijt en den heere weesel schrijft sij geloofve hij met minderwel te vreede sou sijn ija so de seekretaer meent wel met twee duijsent gul sij beijde meene ick dit hoorde te geefve sondert welcke ongetwijfelt so sij segge sij tot de Exsekusie sulle voort gaent, dat mij int binenste van mijn hart sou jamere en seer doen, weet niet wat ick doen
Margaretha komt gelijk bij de kern van haar dilemma: als ze nu geld geeft, willen ze snel weer geld, want ze hebben geld voor de oorlog nodig. Bovendien is voor de Fransen geld net zo schaars als voor haar.
[sou jamere en seer doen,] weet niet wat ick doen
sal tot konservaesi van mijn huijs sou ick veel doen en meer als ick kan, maer vreese alsmen nu al gelt geeft dat het in korte alweer te doen sal sijn, want sij wille gelt hebbe, dat bij mijn ock so wel als bij haer schaers is, ick ben hier seer in bekomert
Winterlandschap met donkere wolken, Jacob Isaacksz van Ruisdael, ca. 1665. Collectie Rijksmuseum
Compassie
Margaretha besluit om op het gemoed van de Fransen te spelen. Ze stuurt de secretaris terug met de boodschap dat ze alles wat Godard Adriaan en zij bezitten in handen hebben en dat ze daar nu geen inkomsten van hebben. Voor wat extra dram voegt ze toe dat ze zelfs niet genoeg heeft om zelf van te leven. Als kers op de taart hoopt ze op de goedertierendheid en de compassie van Lodewijk XIV. En ze spreekt de Fransen ook aan op de praktische consequenties: als het goed (het kasteel) in brand gestoken wordt, dan hebben ook de Fransen er zelf ook niks meer aan. Tot slot stelt ze ook een eigen eis: als ze betaalt, dan wil ze ook de garantie dat er niks beschadigd wordt.
heb de seeckretaris die merge weerom gaet belast te segge dat hij mij gesproocken heeft en dat ick seg, sij al het onse in haere hande hebbe daer ick als waer is niet Een stuijver van kan trecke dat mijn goet so bedurfve is dat ick selfs niet heb om van te leefve daerom ick geen gelt heb en niet kan geefve, dat ick hoop de goedertierenheijt vande koninck so groot sal sijn en ock sijn kompassie, dat sij sulle bewoo =ge worde van sulcks niet ter Exsekusi te stelle daer sij niet int minste vande konne proofijteere, en alsmen al wat sou geefve, of sij mij soude kone verseeckeren dat mijn huijs int toekoomende niet soude beschadicht worde, sal hierop het antwoort vande seeckretaris verwachte ent voort de heer almachtich beveelle in wiens hande alles staet hij heeft het ons gegeefve hij kant ons neeme als sijne godlijcke wille is, ick kan niet segge hoe bedroeft ick ben, als wij ons
Geld
Het probleem om aan geld te komen is reëel: ze heeft nog steeds het duplicaat van de ordinantie niet, dus er wordt nog steeds niet uitbetaald. Ze verwacht dat dat deze week geregeld is, maar dan moet ze de ontvanger nog overtuigen haar het geld daadwerkelijk te geven. Zodra dit gelukt is, zal ze gelijk een verzoek tot een volgende uitbetaling doen. Margaretha is niet de enige met geldproblemen: de compagnie van Van Ginkel is ook al drie maanden niet betaald. Kortom, het is niets dan misère.
uhEd kan niet geloofve hoe schaers het gelt is, de heer van ginckel is sijn kompangi bij de drij maende ten achtere van sijn tracktement krijcht hij niet, in soma tis niet als miseerij, [de luijde]
De oorlog
De mensen beginnen ook de stad weer uit te vluchten, de angst voor vriesweer is nog steeds groot. De Franse troepen in Utrecht komen weer in beweging, dus daar staat wat te gebeuren, en ook de Prins van Oranje schijnt nog een plan te hebben. Het vervelende is dat het weer zo ‘wankelbaar’ is, dat er nauwelijks iets te plannen is.
[hij niet, in soma tis niet als miseerij,] de luijde vluchte weer van hier met gewelt nu weer be= gint te vriesen, hoope het niet aenhoude sal, in en ontrent wttrecht treckense weer seer veel volck ock Eenige ruijterij, men vreest sij weer Eenich de seijn op hande hebbe, daer wij voor moete schricke want het geluckt haer meest wat sij beginne ist niet al int geheel altijt ten deelle, [nu begint]
Er is goed nieuws gekomen uit Keulen! Men zegt dat de troepen van de Keurvorst 3000 Münstersen verslagen zouden hebben! Margaretha hoopt maar dat het waar is.
Venijn
Het venijn zit in de staart. De secretaris heeft gezegd dat intendant Robert een lijstje heeft met huizen die hij wil laten springen. Op dat lijstje staan vijf huizen en Amerongen is erbij! Daarnaast worden Zuilesteyn, Moersbergen, Hindersteyn en een huis dat ze zich niet kan herinneren genoemd.
Kasteel-Roghman-achterkant
Kasteel Amerongen, reproductie van tekening van Roeland Roghman, 1646-1647, Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort / 030751
Moersbergen-Doorn
Tekening van Kasteel Moersbergen, anoniem ca 1665, Collectie Het Utrechts Archief
Zuylestein-Leersum
Prentbriefkaart van foto van Kasteel Zuylestein, 1900-1905, Collectie Het Utrechts Archief
Hindersteyn-Langbroek
Tekening van Kasteel Hindersteyn, anoniem ca 1665, Collectie Het Utrechts Archief
Er schijnen ook huizen veilig te zijn: Renswoude, Schonauwen, Hardenbroek en Groenewoude. Laten dit nu net allemaal huizen zijn waar familie van Johan van Reede van Renswoude woont! Zijn zoon Frederik woont op Schonauwen, dochter Jacoba is getrouwd met Hendrik Gijsbert van Hardenbroek en Groenewoude is net door dochter Mechteld gekocht voor haar zoon Gijsbert Johan van Hardenbroek. En dan schijnt ook nog dat Gilles Sautijn bemiddeld heeft. Zouden de roddels dan toch waar zijn? Margaretha had eerder gehoord dat Sautijn buskruit aan de Fransen had verkocht en ze had Van Reedes van Renswoude ook al aan Sautijn gelinkt…
de seeckretaris seijt dat den intendant 5 huijse op sijn briefge heeft om te doen springe alst huijs te Ameronge suijlisteijn moersberge hindersteijn het ander is mij ontgaen, rhijnswou schoonouwe hardenbroeck en groenewou dat de maijoor hardenbroeck lest gekocht heeft sijn so geseijt wort door reeckomandasi van Arlinton , en soutijn van Amsterdam vrij
Renswoude-Renswoude
Kasteel Renswoude, prentbriefkaart naar tekening, 1910-1915, Collectie Het Utrechts Archief
schounauwen-houten
Kasteel Schonauwen, Roeland Roghman, 1646-1647, Collectie Teylers Museum
Hardenbroek-Driebergen-Rijssenburg
Kasteel Hardenbroek, anonieme tekening, begin 20e eeuw, naar een tekening uit 1694, Collectie Het Utrechts Archief
Groenewoude-Woudenberg
Gezicht op huis Groenewoude, gezien vanuit het oosten, Roelant Roghman, ca. 1646 – ca. 1650. Collectie Rijksmuseum
Wellicht voor het eerst in tijden begint Margaretha haar brief met goed nieuws: de Franse generaals Turenne en Condé zijn met hun troepen terug naar Frankrijk getrokken! In haar vorige brief smeekte Margaretha nog om vrede, nu lijkt dat tot haar grote vreugde bereikt te zijn. Het schijnt zelfs dat de Franse ambassadeur gezegd heeft dat Frankrijk alle veroverde steden terug zal geven.
dat tureijne1Henri de la Tour d’Auvergne, burggraaf van Turenne en kondee2Louis II van Bourbon, prins van Condé met haer troepees naer vranckrijck sijn heeft hier Een groote vreuchde so wel onder groote als kleijne gegeefve, insonder= heijt dat den Ambassadeur van vranckrijck geseijt heeft dat den koninck sijn meester de vreede be= geerde alwaerde met restitusi3restitutie: teruggave van alle de gekon kesteerde steede, ock waeren wij maer so veer dat wij Een goede vreede hadde, [wt het leeger van sijn]
Het moet wel even gezegd worden dat de vrede er nog niet is. Op het moment van schrijven schijnen er nog zo’n 40.000 man vijandige troepen in de Republiek te zijn. Hopelijk zijn zij ook snel het land uit; nu zitten ze nooit stil en vallen ze regelmatig ‘deene of dandere plaets’ aan.
De ziekenboeg blijft
In haar vorige brief berichtte Margaretha nog dat Tietge beter was maar haar huis is nog niet ziekenboeg-af. De jonge Fritsge is nu ziek geworden. Ook met de pokken lijkt het. Zijn zus heeft deze overwonnen en met Gods zegen zal Fritsge dat ook doen.
[gaen,] tietge is so goet als weer wel maer nu begint mijn fritsge die is vandaech heel niet wel geweest doet niet als slapen geloof het al meede poxkens sulle sijn, ben met hem heel bekomert, wil hoope de heere hem so genadich sal aentaste als tietge dieder heel wel af is gekoome, of hem geefve wat hem salich is, alst godt beliefde wenste wel Eens
wt gesieckt te hebbe dan niet ons maer sijne wile moet geschiede, [teunis huijbertse is van]
Margaretha heeft bezoek uit Amerongen: dorpsgenoot Teunis Huijbertse is langsgekomen om te vertellen hoe het kasteel en het dorp er voor staat. Kort samengevat, het is bedroevend. De hoven zijn woest overgroeid en er ligt geen steen meer op de straten. Er woont niemand meer in het dorp.
[moet geschiede], teunis huijbertse is van Ameronge hier seijt het daer int dorp seer deesolaet4desolaat: verlaten siet datter haest niet Een steen inde straete meer leijt insonderheijt op den hoff en die straete lans, opt huijs is sonderlin geen schade geschiet wats noch doen sulle staet te ver =wachte de hoofve legge seer woest macht noch maer so blijfve, de inwoonders sijn meest tot wijck5Wijk bij Duurstede of en rhiene6Rhenen weijnich huijsgesine int dorp de doortochte valle daer so dickmael en kort op Een datter de mense niet dueren konne, want dan neemenser weer alles af, den oude ijan qui =nt is op suijlisteijn7Slot Zuylestein gaet seer af so se segge, opt voorburch van ons huijs is teunis baerentse ijan den oorber met sijn soon teunis huijbertse en meer andere, sij hebbe mij alweer Een brief gedruckt gesonde als voor dees om die konterebuijsie of brant schatine ter som van 12000 patakons8Patagon: een zilveren munt, ter waarde van ongeveer 50 stuivers en so veel hoeij en stroo en haver bine 14 7 dage op te brenge op peene van9op peene van: op straffe van brande en boome af te houwe ick heb als voordees geantwoort a de sekretae sulcks niet te konne opbrenge wat sij doen sulle moete wij almeede afwachte, hier meede Eijndigende blijfve
Mijn heer die uhEd kent
Naast een update over het dorp bezorgt Teunis Margaretha ook het nieuws over de brandschatting. Nu is de eis dat Margaretha binnen een week 12.000 zilveren patagons betaalt en een grote hoeveelheid paardenvoer levert. Een onmogelijke klus bijna: Margaretha heeft al zilverwerk moeten verkopen om genoeg geld te hebben voor eten. Bovendien zal de regering ook niet bij kunnen springen: het kleinere bedrag van de vergoeding van Margaretha’s man is al te veel voor ze. Geld is overal schaars. Voor hooi, stro en haver geldt hetzelfde: dit is broodnodig voor de Staatse legers.
Haar brief begon met een voorzichtige hoop op vrede maar eindigt op een flinke domper. De ondertekening is weer summier, dit keer duidelijk uit wanhoop. Margaretha staat er alleen voor in een hopeloze situatie. De laatste paar maanden waren al uitdagend en naar en nu dreigt ze ook nog haar kasteel kwijt te raken. Wat moet ze doen?
Na de ondertekening volgt er nog een lang, maar praktisch naschrift. Gaspard van Kinschot wil Godard Adriaan een bericht sturen dat hij geheim wil houden. Hij heeft alleen geen cijfercombinatie waarmee hij met Godard Adriaan kan communiceren. Margaretha geeft soms al aan dat ze dingen niet aan de pen toevertrouwt, of ze beschrijft mensen zo cryptisch dat ze erop vertrouwt dat meelezers niet zullen weten over wie het gaat. Voor officiële communicatie werd geheimschrift of een cijfercode gebruikt. Je moet dan allebei wel dezelfde cijfercode hebben. Kennelijk regelt Margaretha dat in dit geval voor Godard Adriaan. Voorbeelden van cijfercodes en geheimschriften die Godard Adriaan gebruikte, worden bewaard in Huisarchief van Kasteel Amerongen, dat in het Utrechts Archief ligt.
naert schrijfve dees is den heere kinschot10Gaspard van Kinschot pensi =onaris van delft bij mij geweest seijt wel aen uhEd te wille schrijfve maer derft niet om de strickte ordere dieder tot de seekretesse11Geheimhouding vande besijonngees12Besognes: zaken is, versoeckt uhEd hem Een sijffer13Cijfer: code voor geheimschrift belieft te sende waerdoor hij met uhEd kan korespondeere, hij heeft goede moet tot het werck seijt dat men heere van hollant bee =sich sijn om ordere op de finansie te stelle, dan dat heeft so lange geduert dat ment moe gehoort wort, men seijt ock datter noch somi ge, ontdeckt sijn die met den vijant sou hebbe gekorespondeert, het welcke aen sijn hoocheijt is geschreefve se segge dat schricklijck is [te hoope]
Kennelijk zijn er inmiddels ook mensen uit De Republiek die heulen met de vijand. Ze vervolgt met een verhaal dat rondgaat in Utrecht over een brief van Godard Adriaan. Hij zou geschreven hebben dat de Keurvorst niet op de troepen van de keizer zou vertrouwen. De Fransen zouden erg blij zij met dit bericht en iedereen afstraffen die het tegendeel beweerde. Weer eindigt ze haar brief met de verzekering dat ze het echt alleen maar vertelt om hem op de hoogte te houden. Het is géén roddel en ze verklapt géén geheimen, want dit wordt allemaal openlijk gezegd…
[hadt,] dit segge ick alleen op dat uhEd moocht weeten hoet daer is en soot Een see= =kreet mochte sijn, dat uhE verdacht kan weesen in sijn schrijfve, want dit heeft hij opentlijck geseijt
1
Henri de la Tour d’Auvergne, burggraaf van Turenne
2
Louis II van Bourbon, prins van Condé
3
restitutie: teruggave
4
desolaat: verlaten
5
Wijk bij Duurstede
6
Rhenen
7
Slot Zuylestein
8
Patagon: een zilveren munt, ter waarde van ongeveer 50 stuivers
Godard Adriaan is na zijn bezoek aan de Staten Generaal weer vertrokken en Margaretha is blij dat hij veilig in Keulen is aangekomen, aan het eind van de brief wenst ze hem een goede reis, want hij moet nog door naar Berlijn. Zijn nieuwe missie is aan het hof van de keurvorst van Brandenburg. Reizen in de winter over bevroren zandwegen (waarschijnlijk meer modderwegen) is geen pretje.
Oorlogsdreiging
De heer van Ginkel (Margaretha’s zoon Godard) wordt opgeroepen om naar Wezel te vertrekken. Volgens Margaretha is hij al onder weg, maar het is raar, de compagnie heeft nog geen andere order dan gereed te staan. Volgens Willem III is het een foutje van de Raad van State geweest: het regiment moet wel gaan, maar Godard moest eigenlijk thuis blijven.
[wil ons behoede,] de heer van ginckel heeft neffe1naast andere kolonels aenschrijfvens om hem aenstont naer weesel2Wesel een plaats in het hertogdom Kleef (hedendaags Duitsland)nabij de grens van de Republiek. De Republiek onderhoudt hier een fort aan de Rijn om het land te verdedigen te begeefve geloofve hij al op wech is, geen kompangie hebbe alsnoch patente3Lastbrief die worden uitgegeven ten behoeve van het verplaatsen en inkwartieren van troepen niet anders als last om haer gereet te houde om op deerste patent binne ses Eure te mars scheere4marcheren op peene5straffe van kassasie6Cassatie: ontslag van een officier, de heer van lan geraeck7Frederik Hendrik van den Boetzelaar, heer van Langerak had ock ordere vande raet van staten8Raad van State, een bestuursorgaan in de Republiek om naer weesel te gaen, dach heeft sijn hoocheijt hem door ouwerkercke9Hendrik van Nassau-Ouwerkerk doen schrijfve dat het Een Abuijs10vergissing bij den raet is geweest, en dat sijn reesge ment11regiment wel sal gaen maer hij voor sijn persoon thuijs sal maete blijfve, [op merge is den dach]
Hij is helaas al op weg en daardoor is zijn vrouw Ursula Philippota alleen thuis. Margaretha heeft haar geschreven om naar Amerongen te komen, voor het reizen over het platteland te gevaarlijk wordt door de aanhoudende vorst.
Ook Prins Willem III is actief, hij logeert weer bij Zuylestein en gaat met een aantal officieren de grens aan de rijnoevers controleren.
[wil hoope het dan beeteren sal,] sijn hooch =heijt12zijne hoogheid: prins Willem III is vandaech met Eenige offisiers hier door gepasseert om te nacht op suijlisteijn13Kasteel Zuylestein, nabij Leersum en dus ook vlakbij Kasteel Amerongen te slaepen en voort op de rhijn14rivier de Rijn kant de frontiere15grenzen te be gaen besichtige, [mij sal]
1
naast
2
Wesel een plaats in het hertogdom Kleef (hedendaags Duitsland)nabij de grens van de Republiek. De Republiek onderhoudt hier een fort aan de Rijn om het land te verdedigen
3
Lastbrief die worden uitgegeven ten behoeve van het verplaatsen en inkwartieren van troepen
4
marcheren
5
straffe
6
Cassatie: ontslag van een officier
7
Frederik Hendrik van den Boetzelaar
8
Raad van State, een bestuursorgaan in de Republiek
9
Hendrik van Nassau-Ouwerkerk
10
vergissing
11
regiment
12
zijne hoogheid: prins Willem III
13
Kasteel Zuylestein, nabij Leersum en dus ook vlakbij Kasteel Amerongen
In Margaretha’s brieven komen een aantal elementen regelmatig terug. Ze begint vaak met een reactie op de brief van haar man en goedkeuring over zijn werk of medeleven met dingen die niet goed gaan. Dan is er alle ruimte voor de actualiteit. Soms is dat de politiek, maar in het rampjaar ook vaak de toestand op de plek waar zij is, of wat ze gehoord heeft van anderen.
Iets wat ook in heel veel brieven terug keert, is het verkrijgen van geld. Wie denkt dat we nu in een bureaucratie leven: dat is zo omdat we al héél lang ervaring hebben. Margaretha’s man, Godard Adriaan, wordt betaald door de Republiek ofwel de Staten-Generaal, maar soms ook de Staten van Holland of de Staten van Utrecht. Als Margaretha ergens aanklopt voor geld, doet men haar meestal eerst allerlei beloftes en wijst men anderen aan die eigenlijk over de betaling gaan. Dan schrijft iemand een assignatie (aanwijzing tot betaling), waarmee ze dan naar iemand anders moet die vervolgens vaak weer iets moet regelen. Doordat er zo veel schakels in de betaling zitten, lopen de bedragen nogal op. Soms gaat het maanden achter elkaar door voor ze een betaling daadwerkelijk binnen heeft.
Familie
Een belangrijke opdracht voor Margaretha is het bij elkaar houden van de familie. Dus lees je in haar brieven regelmatig over de kleinkinderen, maar ook over “De vrouw van Middachten”: haar schoondochter. In deze brief vermoedt Margaretha dat haar schoondochter in februari of maart moet gaan bevallen. Ze moppert erover: waarom in de winter en wat dan als het de komende winter ook nog oorlog wordt?
Sijn hoocheijt
Het meest bijzondere in deze brief is het bezoek van “sijn hoocheijt”, zoals ze stadhouder Willem III noemt. Hij is op dit moment nog geen stadhouder “slechts” prins van Oranje: de functies van zijn voorvaders, kapitein-generaal van het Staatse leger en stadhouder, zijn door Johan de Witt zorgvuldig geblokkeerd. In deze brief is wat ze over de prins schrijft eigenlijk maar een voetnoot.
…, sijn hoocheijt vertreckt van= daech van suijlisteijn1Zuylestein naerden haech, was voorleeden sondach wen Een Eur2uur bij mij versocht sijn dienst aen uhEdu te preesen= =teere, hier meede blijfve
Mijn heer en lieste hartge uhEd3uw getrouwe wijff en dieners M Turnor
De prins logeerde op Zuylestein. Frederik van Nassau-Zuylestein, buurman van Margaretha en Kasteel Amerongen, was zijn voogd geweest en Willem was zeer op zijn oude leermeester gesteld. Tijdens het bezoek is de prins kennelijk bij Margaretha op bezoek geweest. Waarover zou ze gesproken hebben met de prins? En waar denkt de prins Godard Adriaan mee te kunnen helpen? Margaretha schrijft wijselijk niets op. Ze weet dat de kans groot is dat de post door anderen gelezen wordt. Bovendien, als Keulen niet geblokkeerd wordt, komt haar man snel thuis.
Vandaag heeft Margaretha slechts tijd voor een kattenbelletje: ze schrijft slechts één kantje. Over de traagheid van de Haagse politiek, ze vertrouwd meer op de Heer Almachtig dan op de politici.
[lijckheeden heeft en dat alles so staet] in den1het streepje boven “in” betekent dat er de of den achter komt haech is men noch al naer ouder gewoonte seer traech int schrijfve2Als wet, als leefregel opstellen of vaststellen en reesolveere3resolveren:oplossen in saecke van inportansie dat wij ons noch wel mochte beklagen, dan de heer almach tich hoope ik dat alles tot onsen beste sal schicken , [hier ist de heer sij gedanckt]
Desalniettemin houdt ze zichzelf, heel impliciet, zelf ook met politiek bezig. Ze beschrijft welke heren bij de buurman van buurkasteel Zuylestein, Frederik van Nassau-Zuylestein, op bezoek geweest zijn. Inhoudelijk laat ze er niets over los, haar man begrijpt vast wel waarom de heren daar waren en waar ze het over gehad zullen hebben.
Kleinkinderen
Aan het eind van de brief doet ze ook nog de groeten van de kleinkinderen Fritsje (dan bijna drie jaar oud) en Antje (twee jaar oud).
Mijn heer en lieste hartge uhEd getrouwer wijff M Turnor
frits en antge kusse groote papa ootmoedich4Ootmoedig, van ootmoed: Het gevoel van iemand tegenover anderen die boven hem staan, het gevoel van onderdanigheid en ondergeschiktheid tegenover een grootere in macht; nederigheid. Een gebruikelijke ondertekening van brieven. de hande en bidt alledaech dat groote papa haest macht thuijs koome
Grote papa is natuurlijk opa en ootmoedig was toen vrij gebruikelijk in de ondertekening van brieven. Het betekend ongeveer nederig, een gevoel van onderdanigheid. In de brieven kom je vaker woorden tegen die niet meer dagelijks gebruikt worden. Een grote hulp daarbij zijn de online woordenboeken van het Insituut voor de Nederlandse Taal, ze hebben een handige online zoekmachine, waarmee je door meters woordenboek kan zoeken met woorden van 500 tot nu.
1
het streepje boven “in” betekent dat er de of den achter komt
2
Als wet, als leefregel opstellen of vaststellen
3
resolveren:oplossen
4
Ootmoedig, van ootmoed: Het gevoel van iemand tegenover anderen die boven hem staan, het gevoel van onderdanigheid en ondergeschiktheid tegenover een grootere in macht; nederigheid. Een gebruikelijke ondertekening van brieven.
