Het Huys staat 'recht' op de fundering

In 1673 wordt kasteel Amerongen platgebrand door de Fransen. Als Godard Adriaan terug is van zijn diplomatieke missie wordt voor de herbouw, een eigentijds ontwerp gekozen, met het beeld van het Mauritshuis (het Hollands classicisme) in het achterhoofd. Het moet een groot huis worden met een sobere uitstraling, maar wel stijlvol en mét pilaren. Voilà, het huidige Huys is geboren!

Een strakke tekening van de voorgevel van het Mauritshuis. Twee verdiepingen hoog, zeven ramen breed. In het midden een deur met een trap van twee kanten. De middenste drie ramen en de deur zitten in een midden-risaliet met een timpaan. Op het dak staan twee schoorstenen. — Ontwerp van de voorgevel van het Mauritshuis, P. Post, 1715. Collectie Haags Gemeentearchief.

Op de tekening hieronder zie je hoe een balkon met steunpilaren (boven de voordeur) zijn getekend. Bij de uiteindelijke bouw zijn de pilaren voor een deel weggewerkt in de muren, maar nog steeds zichtbaar. Zo gaat zij mee met haar tijd en de soberheid van een adellijke afkomst! De sobere stijl is kenmerkend voor deze ‘late’ vorm van het Hollands classicisme. Het meest herkenbare element van het Hollands classicisme is de symmetrie: het huis is keurig te spiegelen via de middellijn.

Een statig huis meet een hoge onderkant, relatief kleine ramen in het souterrain en grotere ramen op de verdiepingen erboven. Het huis is zeven ramen breed en heeft boven het souterrain drie verdiepingen. Het middelste deel, met drie ramen, springt een beetje naar voren. In het midden zitten zowel bij het souterrain als op de beletage een ingang, boven de voordeur zit een balkon dat steunt op pilasters. Het dak gaat over de volle breedte, met twee schoorstenen op de hoek. Het middelste deel heeft een eigen, wat hoger, puntdak. — Voorgevel van het huis Amerongen, ca. 1675, onbekend. Collectie Huisarchief Kasteel Amerongen.

Het Hollands Classicisme in Amerongen

In het kasteel zie je de invloed van het Hollands classicisme het best in de hal. Twee indrukwekkende trappen aan beide kanten van de korte gang sieren de hal, die daardoor drie bogen heeft. Met nissen voor bustes en schilderijen en een prachtig beschilderd plafond. Alles om de bezoekers te imponeren!

Fundament

Maar schijn bedriegt! Hoewel het oude kasteel niet herbouwd is, staat het nieuwe huis wel op de fundamenten van het oude kasteel. Die fundamenten waren allesbehalve recht en symmetrisch en dus niet berekend op een Hollands classicistisch huis.

De hal van kasteel Amerongen. In het midden staat een tafel met daarop een boeket. Daarachter een gang met een hangende lamp in het midden van het gewelfde plafond. Aan weerszijde van de gang een trap naar boven. Tussen de trappen en de gang zit een nis met daarin een gipsen beeld en daarboven een nis met een schilderij. Naast beide trappen steekt een arm uit de muur die een lamp vast houdt. Het plafond is sierlijk beschilderd met in het midden het alliantiewapen van Godard Adriaan van Reede en Margaretha Turnor. — De symmetrische hal van het kasteel.

Maar wat als bij de uitvoering van de herbouw de maten wringen met de architectonische eisen van symmetrie? Als het niet kan zoals het moet? Nou dan moet het maar zoals het kan.

Doorkijkje door een korte gang, aan het eind van de gang hangt een grote lamp en zitten deuren naar de grote zaal. Links naast de deur een lage kast met een paar schilderijen erboven, rechts naast de deur een staand horloge. Door de linkerkant van de deur zien we nog net het uitzicht van een raam, door de rechterkant de muur. — Het doorkijkje door de korte gang. Links en rechts de kastdeuren. En zit dat raam wel recht tegenover de ingang?

Tijdens de bouw blijkt de scheve fundering géén probleem te zijn. Als je met je rug naar de toegangsdeuren staat en rechtdoor kijkt naar de grote zaal, dan zie je een ‘knik’ in het tegelpatroon op de vloer. Maar het Huys is zo goed herbouwd op die oude fundering, dat dit nauwelijks opvalt. De bezoekers moeten er op gewezen worden.

Via de vloer kijken we door de ramen van de Grote Zaal naar buiten. Wat een mooi uitzicht, wat een prachtige zichtlijn (met knik). Het laat de lengte van het huis goed zien. Schitterend! Dat het huis herbouwd is op de oude fundamenten is juist een uniek historisch feit.

Kastdeuren

Ook voor de vier kastdeuren in de korte gang tussen de hal en de grote zaal vindt Margaretha een oplossing. Drie deuren zijn ‘echte deuren’ (er achter zitten echte kasten) met een kijkgat, een sleutelgat en scharnieren, echter één deur is nep! Eén deur is een gewone plank bevestigd op de muur, er zit geen ruimte achter. Overigens een leuke puzzel voor kinderen tijdens de rondleiding. Opdracht: zoek de drie ‘echte’ kastdeuren!

Plattegrond waarin geen hoek recht is. Het huis is bijna een parallellogram dat naar rechts helt. Midden onder de ingang met links van de hal en rechts van de hal een ruimte. In het midden een korte gang met aan weerszijden een trap. De korte gang komt uit op de lange gang die dwars over het hele huis loopt en aan iedere kant een balkon heeft. Aan de achter kant een kleinere ruimte, dan de grote zaal en helemaal rechts nog een afgesloten trappenhuis. — Plattegrond van de beletage van het kasteel.

Open raam

Als je achter het huis op de Engelse brug staat en je probeert een symmetrische foto te maken, dan kan dat lang duren. Steeds als je net denkt dat je hem helemaal symmetrisch in beeld hebt, blijkt er weer iets niet te kloppen. En als je dan denkt dat je foto eindelijk symmetrisch is, dan heeft iemand bij één raam de luiken open gezet…