Als Godard Adriaan en Margaretha beiden ‘aan de thee zijn’, stuurt Margaretha haar man in november 1681 theegereedschap. Het is niet helemaal duidelijk wat ze precies bedoelt. In de 17e eeuw was een theeset nog niet standaard. Wat je nu een theeservies noemt moest nog uitgevonden worden. Nu vinden we een theekan met kopjes en schoteltjes en een suikerpot vanzelfsprekend, maar in die tijd kon dat er heel anders uit zien.

Op een dienblad staat een sierlijk chinees theeservies met een theepot een theebus en kopjes. De kopjes zijn duidelijk gebruikt, in één zit nog een laagje thee met het lepeltje er nog in, drie anderen staan op hun kop op het schoteltje met het lepeltje ernaast en het laatste kopje ligt op zijn zijkant met het lepeltje er half in. Op een schotel liggen een paar toastjes en op en om het dienblad liggen nog wat korstjes. In een grote kom zitten een schoteltje, kopje en lepeltje. In een kleiner kommetje klompjes suiker met daarop een zilveren suikertang. In de hoek een klein melkkannetje. Op het dienblad sataan bloemen geschilderd.
Stilleven: theeset, Jean-Étienne Liotard (1702 – 1789), 1781–1783. Collectie: J. Paul Getty Museum, Los Angeles.

De Thee-drank is d’aldergesonste drank die my tot nog toe bekend is : want het kruid zynde van fyne deelen, met een heet water geweikt, en van ons al slobberende gedronken, tot tien of twintig kopjes toe, doet ons bloed en sappen verdunnen , en des te beter om loopen

S. Blankaart, De borgerlijke tafel, 1683, p. 85

Rituelen

In een Hollands vertrek zit een gezelschap van drie dames en een heer rond een tafel aan de thee. Rechts in de deuropening een kindermeid met een klein kind op de arm. Aan het plafond hangt een papegaai op een stok. Tegen de achterwand een vitrine met pronkservies. Met een onderschrift van vier regels in het Nederlands. Derde prent uit de serie: de vier tijden van de dag.
Namiddag / L Apresdinee, Pieter van den Berge, 1702 – 1726. Collectie: Rijksmuseum

Dat er geen standaard ‘theegereedschap’ was, heeft er mee te maken dat het ritueel van theedrinken anders was: theedrinken was vaak een soort proeverij van verschillende soorten thee. Er zat er dan ook vaak een spoelkom bij een theeservies om na elke ronde de kopjes om te spoelen. Er waren ook aparte trekpotjes. Hierin werd dan een heel sterke thee gezet, die dan vervolgens in de kopjes aangelengd werd met heet water.

Theegereedschap in de collectie

In de collectie van het Huys komen we dan ook een heel divers arsenaal aan ‘gereedschappen’ tegen die met thee te maken hebben. Zelfs iets dat herkenbaar klinkt als ‘koffie- en theeservies’ blijkt bijzondere onderdelen te hebben. Ik had zelf nog nooit van een thee-emmer of een theestoof gehoord. Beiden zijn er om het theewater warm te houden. Vaak werden ze gecombineerd met een komfoor, dus een combinatie van isoleren en verwarmen. Onze thee-emmer heeft ook een komfoor. Hij staat overigens ‘gewoon’ in de grote zaal. Ik heb er jaren overheen gekeken. En dan zijn er natuurlijk ook nog de ‘gewone’ theebus en theekist die in de hal staan.

In een rode houten emmer met koperen banden staat een koperen ketel met een groot handvat.
Thee-emmer van koper en mahoniehout met ketel en stoof, 19de eeuw. Collectie Kasteel Amerongen.
Een hoge houten kistje. De bovenkant is iets smaller dan de onderkant. In een klokvormig frame is een chonees aandoend landschap afgebeeld.
Theestoof van gelakt hout met chinoiserieën, ca. 1750. Collectie Kasteel Amerongen.
ObjectMakerDateringMateriaalVaste plek (Atlantis)
Koffie- en theeserviesMeissenca. 1770PorseleinGrote zaal (0247)
Thee-emmer met ketel en komfooronbekend19de eeuwKoper en mahoniehoutGrote zaal (0307)
Tinnen theebus met dekselonbekend, China19de eeuwTin met koper (decoratie)Hal (0407)
Theestoof van gelakt hout versierd met chinoiserieënonbekendca. 1750Gelakt houtDepot (0516)
Kist van hout met vier tinnen theebussenonbekend18de eeuwHal (0474)
Notenhouten kistje met reisaccessoiresonbekend18de eeuwGalerij 37 (0467)
Suikerpot, kopjes en schotel met Van Reede (van Oudshoorn) wapenonbekend, Chinaca. 1790 Qing dynastieDepot (1435 en 2368)

Gerelateerde berichten