Michiel van Mierevelt (1566-1641) was een in de 17de eeuw zeer populaire portretschilder van zowel de stadhouderlijke familie, de Engelse koning, als ook burgers. Hij was naast een goed schilder ook een gewiekst zakenman. Toen hij in 1607 van het Delftse stadsbestuur de opdracht kreeg om een portret te maken van Maurits, was hij zo slim om er een paar tegelijk te maken en een ervan aan de Staten Generaal te schenken. Die waren er zo content mee, dat zij hem voor zes jaar het alleenrecht gaven op de reproductie van de afbeelding in de vorm van gravures. Zo raakte het portret van Maurits overal bekend en was de naam van Van Mierevelt gevestigd.

Portret van Maurits, prins van Oranje. Staand, ten voeten uit, in wapenrusting. Links een targe, rechts een tafel waarop helm en handschoen liggen. In de rechterhand een commandostaf.
Maurits, prins van Oranje (1567-1625), Michiel Jansz. van Mierevelt, ca. 1613 – ca. 1620. Collectie Rijksmuseum.
Een rechthoekig geschilderd portret van een man met een zwarte lijst met erbinnen een goudkleurig bandje. Hij is tot taillehoogte, schuin naar rechts afgebeeld. Hij kijkt de kijker met een neutrale blik, aan. Hij heeft bruin kortgeknipt haar, een klein, dun snorretje en een ronde sik. Onderaan zijn wangen is een zweem van een baard te zien. Hij heeft een grote smalle neus. Hij draagt een bronskleurig, gedecoreerd harnas met daar overheen een oranje met goud gedecoreerde sjerp van zijn rechterschouder schuin over zijn borst naar rechts. Boven het harnas is een zogenaamde molensteenkraag te zien, witgrijs van kleur.
Maurits, prins van Oranje Nassau. Collectie Kasteel Amerongen

Grote populariteit

Van Mierevelt was ook populair in het buitenland. De Engelse koning Karel I bood hem aan hofschilder te worden. Van Mierevelt sloeg het aanbod af. Hij had meer dan voldoende klandizie. Niet alleen de stadhouderlijke familie, maar ook mensen als Johan van Oldenbarnevelt of de Winterkoning en -koningin lieten hun portretten door hem schilderen. Zijn vaste inkomsten kwam vooral uit burgerportretten. Eigentijdse kunsthistorici schatten de omvang van zijn productie op tussen de vijfduizend en tienduizenden schilderijen. Hoeveel het er werkelijk geweest zijn, zullen we nooit weten. Feit is dat er nu 629 portretten van hem bekend zijn.

Reproductietechniek

Hoe kon Van Mierevelt zo’n hoge productie bereiken? Uiteraard had hij, zoals de meeste schilders van naam een atelier waar veel leerlingen, assistenten en in zijn geval, twee zonen werkten. Maar onderzoekers van museum Het Prinsenhof in Delft hebben ontdekt dat Van Mierevelt een soort ponstechniek had ontwikkeld waardoor de assistenten alleen nog maar binnen de lijntjes hoefden te kleuren. Zo’n tekening bewaarde hij. Als hij van dezelfde persoon weer een portret moest maken, hoefde hij alleen nog maar wat details te veranderen en wat rimpeltjes meer te schilderen. Bovendien hanteerde hij standaardfiguren en -houdingen. Zelfs voor de gezichten gebruikte hij standaardmodellen, met dezelfde afmetingen en verhoudingen, zodat hij gemakkelijker aan de grote vraag kon voldoen. Gek genoeg werd hij, ondanks zijn standaardmodellen, in zijn tijd geroemd om zijn natuurlijkheid en goed gelijkende weergave op zijn schilderijen. Ook de weergave van de prachtige kanten kragen werd zeer gewaardeerd.

Interieur van een schildersatelier. Bij een venster zit een schilder voor een schilderij op een ezel. Hij schildert met de rechterhand geleund op een schildersstok. In het atelier zet een gezel de verven op een palet en wrijft een leerjongen verf op een steen.
Schildersatelier, Adriaen van Ostade, ca. 1647 – ca. 1650. Collectie Rijksmuseum. Dit is een schildersatelier dat niet de grandeur heeft van het atelier van Van Mierevelt, een gezel en een jongen is alles wat deze arme landschapsschilder zich kan veroorloven.

Ook voor de kleine beurs

Van Mierevelt was dus erg populair ook bij de burgers maar niet iedereen kon een portret betalen. Ook daar had hij aan gedacht. Zijn schoonzoon Willem van Delff maakte gravures van zijn portretten die als prenten verspreid konden worden. Zo konden ook de mensen met een wat kleinere beurs een afbeelding van hun favoriete stadhouder of raadspensionaris kopen.

Omstreden

Het klinkt ons natuurlijk een beetje vreemd in de oren dat een kunstenaar standaardmodellen of zelfs ponstechnieken gebruikt. Of dat ook de reden is van zijn tegenwoordige onbekendheid? In onze ogen moet een kunstenaar eigenlijk niet zakelijk ingesteld zijn, maar ‘om de kunst’ schilderen, uit een innerlijke gedrevenheid. Zoals schilders als Rembrandt of Vermeer gedaan zouden hebben. Maar zeker is dat ook zij zakelijk ingesteld waren. Vermeer had zelfs zijn eigen kunsthandel. Wel wordt de losse toets van een Rembrandt sinds de 19de eeuw meer gewaardeerd dan de ‘stijve’ stijl van Van Mierevelt. Kunsthistorici hebben ook kritiek op Van Mierevelt. Hij zou te weinig ontwikkeling in zijn werk laten zien. Zij waarderen hem echter wel om de kwaliteit van zijn schilderkunst. Hoe dan ook, in zijn tijd was hij zeer populair. Na zijn dood liet hij een fortuin na en dat kan je van Rembrandt niet zeggen!

Portret van Frederik Hendrik, prins van Oranje. Staand, ten halven lijve, in wapenrusting. Commandostaf in rechterhand, de linkerhand op de helm die rechts op een tafel staat.
Frederik Hendrik, prins van Oranje, Michiel Jansz. van Mierevelt (atelier van), ca. 1632. Collectie Rijksmuseum.
Portret van Frederik Hendrik in een ovaal met randschrift. In de ondermarge zes regels Latijnse tekst.
Frederik Hendrik, prins van Oranje, Willem Jacobsz. Delff, naar Michiel Jansz. van Mierevelt, 1633. Collectie Rijksmuseum.
Een geschilderd portret van een officier van al wat oudere leeftijd. Hij is tot taillehoogte, schuin naar rechts afgebeeld. Hij kijkt de kijker met een vriendelijke blik, recht aan. Hij heeft donker kortgeknipt haar, een brede snor met punten en een klein sikje. Hij draagt een harnas met bronskleurige decoratie. Daaroverheen draagt hij een platliggende kanten kraag. Hij draagt een ketting met daaraan een klein voorwerp dat misschien een medaillon is. De achtergrond is effen donker.
Frederik Hendrik van Oranje-Nassau. Collectie Kasteel Amerongen

In depot

Wij hebben op het kasteel twee Van Mierevelts in de Van Wijts collectie. Het zijn portretten van Jacques Wijts en zijn vrouw, Magdalena van Valkensteijn. De portretten zijn helaas te kwetsbaar om permanent tentoongesteld te worden. Wie weet gebeurt dat nog eens incidenteel. Van Mierevelt werd trouwens later verdrongen door Gerard van Honthorst, een andere schilder waarvan wij portretten op het kasteel hebben. Hij was de nieuwe ster aan het firmament. Zo gaat dat, ook met schilders.

Man tegen een donkere achtergrond, wild krullend kort haar, priemende ogen en een rechte neus. Hij draagt een omlaag hangende kanten plooikraag op een zwart wambuis met versieringen. Om zijn nek draagt hij een ketting met grove schakels.
Jacques Wijts, 1627, Michiel van Mierevelt (in de stijl van). Collectie Kasteel Amerongen. Foto: Peter Cox
Tegen een donkere achtergrond zit een vrouw met bruin kroezig haar. Ze heeft een lang gezicht met blosjes op haar wangen. Strak om haar nek zitten drie parelkettingen, daaronder een bloes met een kraagje met randje kant. Op haar schouders steunt een gigantische kanten kraag die breed uit staat. Om haar net een grote, grove ketting en daaronder zwarte kleding.
Magdalena van Valckestein, vrouw van Jacques Wijts, 1628, Michiel van Mierevelt. Collectie Kasteel Amerongen. Foto: Peter Cox
ObjectMakerDateringMateriaalVaste plek (Atlantis)
Portret van Jacques WijtsMichiel van Mierevelt (in de stijl van)1627Olieverf op paneelDepot (0919)
Portret van Magdalena van ValckesteinMichiel van Mierevelt1628Olieverf op paneelDepot (0920)
Portret van prins Maurits van OranjeMichiel van Mierevelt (in de stijl van)
Jan van Ravesteyn (in de stijl van)		Olieverf op doek Grote zaal 2 (0895)
Portret van prins Frederik Hendrik van OranjeMichiel van Mierevelt (in de stijl van)1634Olieverf op paneelGrote zaal 23 (0896)

Gerelateerde berichten