De aquarellen van gravin Elisabeth

Bij velen is de dierenliefde en de kijk op dierenwelzijn van gravin Elisabeth Von Ilsemann – Van Aldenburg Bentinck bekend. Zelfs op haar Ex Libris staat een hond afgebeeld. Minder algemeen bekend is dat gravin Elisabeth talent had voor het schilderen van aquarellen (en gouaches). Deze artistieke activiteit werd een hobby waarin zij haar liefde voor de natuur en de dieren vorm gaf.

Inspiratie en onderwerpen

Gravin Elisabeth hoefde niet ver te reizen om inspiratie op te doen voor haar werk. De prachtige ligging van kasteel Amerongen tussen de weidse uiterwaarden van de Nederrijn en de bossen op de Utrechtse Heuvelrug nodigt haast vanzelfsprekend uit om de omgeving vast te leggen op doek en papier. Vooral de tuinen van het kasteel vormden een geliefd onderwerp voor haar, net zoals die van Huis Doorn. Vanwege de wisselende gedaantes in de vier seizoenen bleken de landschappen rondom haar familiehuis een onuitputtelijke bron. De natuur en haar bewoners, de dieren, vormen de rode draad in haar werk. Later sprong zij soms heel spontaan over op andere onderwerpen.

Ontwikkeling als amateurschilderes

Op jonge leeftijd begon gravin Elisabeth al te tekenen. Op zich niets bijzonders want adellijke dames werden vaak in hun jeugd aangemoedigd zich te bekwamen in verschillende kunstvormen. Haar moeder gravin Louise van Bylandt schilderde zelf ook graag. Zij moet dan ook de drijvende kracht zijn geweest in het stimuleren van haar enige dochter om dat artistieke pad op te gaan. Een formele opleiding heeft Elisabeth nooit gevolgd. Wel zal zij als jongedame lessen hebben gevolgd en braaf geoefend hebben, daarvan zijn voorbeelden gevonden.

Qua materiaal werkte Elisabeth in het begin vooral met potlood, krijt en olieverf. In die tijd ging het vooral om het natekenen of naschilderen van afbeeldingen op ansichtkaarten. Ook haalde ze voorbeelden uit boeken. Daarbij waren afbeeldingen van dieren favoriet.

Op huwelijksreis

In de loop van 1920 brak voor gravin Elisabeth een nieuwe levensfase aan. Ze trouwde in dat jaar met de vleugeladjudant van de ex-keizer van Duitsland. Dat was kort nadat Wilhelm II afscheid had genomen van Amerongen en was gaan wonen in Huis Doorn met zijn Auguste Victoria. 

Hoezeer ze toen al haar hart verpand had aan aquarelleren blijkt wel uit het feit dat Elisabeth haar schilderspullen meenam op huwelijksreis naar Zwitserland. Het leuke is zelfs dat wij als het ware met haar mee kunnen reizen via de aquarellen die zij maakte van verschillende idyllische landschappen daar. Praktisch als ze was, noteerde ze namelijk de locaties en de data op de achterkant van haar werk.

Vanaf 1920

Na haar terugkeer besloot Elisabeth les te nemen bij kunstschilder Johan Kuijpers (1894 – 1981) uit Soest. Zelf specialiseerde deze kunstenaar zich in het schilderen van landschappen met boeren en dieren (en maakte een treffende aquarel van Elisabeth te paard gezeten). De lessen misten hun uitwerking niet. Vooral qua compositie en kleurgebruik ontwikkelde Elisabeth zichzelf sterk. “Haar man spoorde haar aan en het werd een niveau hoger“, zo vertelt in 1992 conservator André van der Goes op het kasteel tijdens de opening van een tentoonstelling van Elisabeth’s werk.

Een tijd lang kiest de gravin bijna uitsluitend voor het maken van aquarellen en gouaches, met blauwe tinten als favoriete kleuren. Terugkijkende was dit haar ‘blauwe periode’, zoals ze het zelf noemde.

Toch blijft het vooral de natuur die haar intrigeert en die ze liefdevol vastlegt. Tegelijkertijd wist zij in haar latere werken de anatomie en de gelaatsuitdrukking van dieren zeer goed te treffen. Het portretteren van mensen moet haar weinig hebben aangesproken, want dat is niet terug te vinden in het portfolio. Soms schilderde zij met een soort bevlogenheid en ondertussen groeide haar oeuvre.

Memento’s uit het verleden

Het werk dat Elisabeth achterliet vormt niet alleen een plezier voor het oog. Het blijken ook nog eens boeiende memento’s te zijn uit een voorbijgegane periode. Zo was de beplanting van een hoek bij het talud van het grand canal blijkbaar een bonte bedoening in 1926. Weer een andere aquarel toont een houten ophaalbrug naar de benedentuin. Die afbeelding was een mooie opsteker bij de reconstructieplannen in 1996 voor een nieuwe brug op die plek. Ook bijzonder waardevol is de tekening die Elisabeth maakte van haar meisjeskamer: het geeft een unieke blik op het interieur van zo’n kamer begin 20e eeuw.

Een uitgebreid oeuvre

In haar schildersatelier tegenover het huis in het noordelijk paviljoen heeft Elisabeth vele ochtenden met plezier doorgebracht. Het aquarelleren vormde een creatieve vorm van ontspanning tussen haar vele andere bezigheden en verplichtingen. Haar werk signeerde Elisabeth met een monogram in de vorm van een rechthoekige E. Met precies in het midden een loodrechte streep naar beneden, nl. de letter I van Ilsemann.

Voorzover bekend heeft de vrouwe van kasteel Amerongen nooit in opdracht gewerkt. Wel is bekend dat er zo rond 1940 in Amsterdam een tentoonstelling van haar werk was. In het algemeen wordt er van haar gezegd dat zij zich ontwikkeld heeft tot een (amateur-)schilderes die heel verdienstelijk werk heeft gemaakt. In de jaren ’40 – ’50 werd het stiller met de productie, met als afsluiting van haar werk een tekening van poes Pitie.

Collectie Kasteel Amerongen

Van haar hand is een uitgebreid oeuvre bewaard gebleven dat in het bezit is van een zeer kleine kring van familie en particulieren. Daarbuiten is het nauwelijks bekend. Zou het niet ondertussen tijd zijn om haar aquarellen binnen het kasteel weer eens in de spotlight te zetten om meer mensen van haar werk te laten genieten?

Na het overlijden van Siegfried Bentinck in 2016 erfde het kasteel een deel van zijn collectie circa 30 aquarellen van zijn moeder. Momenteel wordt er gekeken waar een deel van haar werk een plek kan krijgen in het kasteel. Dit was namelijk de grote wens van Siegfried.