In de 17de en 18de eeuw was het mode om de staarten van rijpaarden te couperen. Dit is op veel schilderijen te zien. Bij ons zijn goede voorbeelden daarvan het schilderij van Prinses Dorothea in de Grote Zaal en de ruiterportretjes in de bibliotheek.

Functie van couperen, functie van een staart

Bij trek- of tuigpaarden had het couperen een functie. De staart bleef zo niet meer tussen de leidsels hangen. Bij rijpaarden was het echter een volkomen nutteloze ingreep. Integendeel zelfs. De staart van een paard heeft niet alleen een functie om vliegen te verjagen maar helpt ook het evenwicht te bewaren en de geslachtsorganen te beschermen.

Dame in een elegante zeer fijn bewerkte roestbruine jurk en grijze onderrok zit (schrijlings) op een zwart paard. Het paardje kijkt alert en stap rustig vooruit. De ruiter heeft in haar rechter hand een zweep. Op de achtergrond wordt gejaagd op herten. Rechts boven vliegen twee engeltjes, de een met een heraldisch wapen, de ander houdt een kroon boven het wapen.
Dorothea van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg te paard, Rutger van Langeveld, 1683. Collectie Kasteel Amerongen.

De techniek van het couperen

Dat couperen, of afhakken eigenlijk, ging niet al te zachtzinnig en natuurlijk zonder verdoving. Het staartbeen van het paard werd op een hakblok gelegd en op de gewenste lengte afgehakt. Daarna liet met het nog 15 minuten nabloeden om het vervolgens dicht te schroeien. Welke vorm en lengte de staart moest hebben, was zeer modegevoelig. Zo kon men de staart schuin afsnijden, in een soort fluitvorm of aan de zijkanten van het staartbeen inkepingen maken en de staart omhoog binden zodat het stompje daarna “mooi” omhoog bleef wijzen, “in kennelijke staat van opwinding”!

Dit werd “la queue à l’anglaise” genoemd. Dit is een verwijzing naar de in de 18de eeuw populaire paardenrensport in Engeland. De Engelse renpaarden hadden gecoupeerde staarten omdat men dacht dat ze dan harder gingen lopen.

Een ruiter met een beige pak en lange rijlaarzen zit op een vos met witte sokken. de man houdt in zijn rechter hand een lange zweep recht om hoog. De vos staat vierkant stil en steekt zijn gecoupeerde staart in de lucht.
Een man in een beige pak heeft zijn hoed en zijn zweep in zijn rechthand. Met zijn linker hand houdt hij een schimmel met bruine vlekken die opgetuigd is vast. Het paard stapt vooruit.
Een man in een beige pak zit op een gevlekt paard. Het paard gaat naar links, lijkt vaart te maken en naar links af te buigen. Het paard heeft witte manen en een witte staart die aan de onderkant vuilig is.
Man in een beige pak zit op een koffiebruine vos. De man draagt in zijn rechterhand een zweep recht omhoog. Het paard staat naar rechts gekeerd op zijn achterpoten (levade?). Hij heeft die witte sokken en gecoupeerde staart die recht omhoog staat.
Man in een beige pak met rijlaarzen zit op een palomino paard dat naar rechts voort stapt. Het paard heeft drie witte voeten, lichte manen en een volle, witte staart.
Een man gekleed in een beige pak met rijlaarzen zit op een schimmel die met twee poten voorwaarts springt. Hij houdt een lange zweep op zijn rug. De staart van het paard is gecoupeerd en steekt in kennelijke staat van opwinding in de lucht.

Ruiterportretjes, anoniem, 1700-1799. Collectie Kasteel Amerongen

Gecoupeerde oren

Overigens werden ook de paardenoren bijgesneden, vaak om ze een krijgshaftig uiterlijk te geven. Zoals bij ons tot nog niet zo lang geleden nog gebruikelijk was om de oren en de staart van honden te couperen. Dit is in Nederland in respectievelijk 1996 en 2001 verboden. In Nederland is het sinds 1992 bij wet verboden de staarten van paarden te couperen.

Uranus, het paard van Elisabeth van Aldenburg Bentinck-Von Ilsemann, heeft zijn staart natuurlijk wel mogen behouden!

Op een elegant bruin paard zit een elegante dame. Het paard staat naar links gekeerd en de teugels van zijn hoodstel hangen losjes langs zijn hals. De Dame is gekleed in een blauwgroene lange jas met daaronder een lange rok in dezelfde kleur. Ze zit in dameszit op het paard. Ze kijkt naar rechts en onder haar rode baret komen wat lokken bruin haar. Ze staat in een weidelandschap. Links op de achtergrond tussen de bomen zien we nog net Kasteel Amerongen, rechts op de achtergrond de Amerongse berg. In de vaalblauwe lucht hangen grote wattige wolken.
Elisabeth van Aldenburg Bentinck en Uranus, Johan Kuypers, 1920-1930. Collectie Kasteel Amerongen
ObjectMakerDateringMateriaalVaste plek (Atlantis)
Portret Dorothea van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg te paardRutger van Langevelt1683olieverf op doekGrote zaal 42 (0905)
Ruiterportretanoniem1700-1799olieverf op doekBibliotheek 16 (0078)
Ruiterportretanoniem1700-1799olieverf op doekBibliotheek 16 (0079)
Ruiterportretanoniem1700-1799olieverf op doekBibliotheek 16 (0078)
Ruiterportretanoniem1700-1799olieverf op doekBibliotheek 16 (0083)
Schildering op glasplaat van paard met ruiter: ‘Star. A running horse belonging to his grace the Duke of Bridgewater.’anoniemglasDepot (1504)

Gerelateerde berichten